ارزش جایگزینی یا Replacement Value به مخارجی می‌گویند که باید برای ساخت یا خرید یک دارایی کاملاً مشابه با دارایی فعلی پرداخته شود. شرکت از طریق فروش دارایی‌های خود می‌تواند سود غیرعملیاتی را شناسایی کند؛ این سود به روند اصلی فعالیت شرکت مرتبط نمی‌باشد. برای محاسبه ارزش جایگزینی سهام شرکت‌ها، تمام هزینه‌های تأسیس مجدد شرکت تا شرایط کنونی آن محاسبه می‌شود و بر تعداد سهام منتشره تقسیم می‌گردد. لازم به ذکر است دارایی‌هایی مثل زمین و املاک قیمت روز آن در محاسبه لحاظ خواهد شد.
مهم‌ترین روش‌های ارزش‌گذاری سهام
- ارزش‌گذاری بر اساس نسبت P/E
- ارزش‌گذاری بر اساس تنزیل جریان‌های نقدی
- ارزش‌گذاری بر اساس خالص ارزش داراییها
- ارزش جایگزینی به ازای هر سهم
مقاله های " ارزش‌گذاری شرکت‌ها در تحلیل بنیادی " ، " ارزش خالص دارایی " و " مفهوم نسبت P/E " مطالعه شود.
در ترازنامه، ارزش دفتری داراییها نمی‌‌تواند قابلیت اطمینان بالایی داشته باشد به همین دلیل تحلیل‌گران از ارزش جایگزینی در محاسبات خود استفاده می‌کنند. ابتدا دارایی‌های ثابت شرکت (مثل ماشین آلات و تجهیزات) سپس دارایی‌های نامشهود شرکت (مثل امتیازات آب و برق و غیره) مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هرچه سابقه فعالیت شرکتی بیشتر باشد، ارزش جایگزینی آن نیز بیشتر خواهد بود. بسیاری از شرکت‌های بزرگ ارزش جایگزینی آن‌ها تا چندین برابر ارزش بازاری آن‌ها است؛ زیرا در طی سال‌ها فعالیت ارزش دارایی‌های جاری و غیرجاری آن‌ها در اثر تورم افزایش یافته است.
تصمیم‌گیری براساس ارزش جایگزینی
سرمایه‌گذاران به هنگام تحلیل جهت خرید سهام باید به ارزش جایگزینی ارائه شده توجه نمایند و این ارزش را در کنار موارد دیگری از جمله نسبت‌های مالی مورد ارزیابی قرار دهند. این کار توجه به "اصل تداوم فعالیت" در شرکت است. اصل تداوم به معنی ادامه‌دار بودن فعالیت شرکت تا بی‌نهایت می‌باشد.
برخی از معایب روش ارزیابی جایگزینی در مقایسه با روش دفتری
- این ارزش فاقد جنبه واقعی است و در جایی ثبت نمی‌گردد.
- در محاسبه این ارزش برخی از داراییها مانند دارایی‌های نامشهود لحاظ نمی‌شود.
- این روش ارزیابی، به بازدهی و سودآوری شرکت توجهی ندارد.
- استفاده از روش ارزیابی جایگزینی، هزینه بالایی دارد.
نحوه محاسبه ارزش جایگزینی هر سهم
مراحل محاسبه ارزش جایگزینی هر سهم به صورت زیر است:
1) ارزیابی دارایی‌های ثابت مثل ماشین آلات و تجهیزات و غیره بر مبنای ارزش روز.
2) ارزیابی دارایی‌های جاری مثل مطالبات، اقلام ذخیره مالیاتی و غیره بر مبنای ارزش روز.
جهت محاسبه حقوق صاحبان سهام، پس از ارزیابی‌های ذکر شده و جایگزین کردن مقادیر آن در ترازنامه، بدهی‌‌ها از داراییها کسر می‌گردد. با تقسیم عدد به دست آمده بر تعداد سهام منتشر شده، ارزش جایگزینی به ازای هر سهم محاسبه می‌شود.
شیوه دیگر جهت محاسبه ارزش جایگزینی برابر است با ارزش تاریخی به اضافه هر نوع سود حاصل از نگهداری دارایی؛ سود حاصل از نگهداری داراییها، تفاوت میان ارزش تاریخی داراییها و ارزش روز آن‌ها در پایان دوره است. سود در روش جایگزینی، شامل سود عملیاتی و سود حاصل از نگهداری داراییها است. این سود می‌تواند تحقق‌یافته یا تحقق‌نیافته باشد؛ اما اگر ارزیابی سهام بر مبنای تاریخی آن‌ها انجام شود، سود عملیاتی، حاصل تفاوت درآمدها و هزینه‌های دوره است.
مزایای ارزش جایگزینی
- امکان تمایز قایل شدن بین سود عملیاتی و سود نگهداری از داراییها برای تحلیل‌گران
- ارائه اطلاعات مفیدتر در خصوص عملکرد آینده شرکت
- برای مقایسه با فروش جاری قابلیت قیاس منطقی‌تری نسبت به ارزش تاریخی دارد.
کسانی که تمایل به تاسیس شرکت دارند، استفاده از روش جایگزینی می‌تواند برای آن‌ها مفید باشد. آن‌ها با محاسبه دارایی‌های فعلی شرکت ارزیابی می‌کنند که آیا تاسیس شرکت از لحاظ مالی می‌تواند مقرون به صرفه باشد. هم‌چنین متوجه خواهند شد که آیا می‌توانند با شرکت‌های فعلی رقابت کنند یا توان رقابت ندارند.
مقاله " ارزش‌گذاری به روش تصفیه " مطالعه شود.