قرارداد سلف یکی از قراردادهای پرکاربرد در بازارهای مالی به شمار می‌آید که هم در بازار مدرن و هم در بازار سنتی کاربرد دارد؛ هرچند که حجم انتشار آن در مقایسه با اسناد خزانه اسلامی تاکنون کمتر بوده است. اوراق سلف موازی دارای ویژگی‌های خاصی می‌باشد و می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای مالی مناسب برای تأمین مالی بنگاه‌های دولتی و غیر دولتی مورد استفاده قرار گیرد. برای حل کردن مشکل قرارداد سلف و رفع محدودیت‌های آن، اوراق قرارداد سلف موازی استاندارد طراحی شده است که بر اساس آن، خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را به شخص دیگری در بازار، قبل از سررسید واگذار نماید. بنابراین اوراق سلف استاندارد، نوعی ابزار تامین مالی است که بر مبنای قرارداد سلف موازی استاندارد منتشر می‌شود.
مقاله " اسناد خزانه اسلامی " مطالعه شود.
واژه استاندارد در این قراردادها به معنی استاندارد بودن مشخصات قرارداد از حیث استاندارد دارایی پایه، سررسید تحویل و اندازه قرارداد و غیره است. قرارداد سلف موازی استاندارد به نقدشوندگی معاملات سلف کمک می‌کند، چرا که خریدار می‌تواند با معامله در بازارهای مالی نقدینگی خود را برطرف کند. این مورد یکی از عوامل جذابیت قرارداد سلف موازی استاندارد نسبت به قرارداد سلف عادی است. نقدشوندگی اوراق با حداقل سود تعیین شده در معاملات سلف موازی استاندارد با حضور بازارگردان در بازار ثانویه تضمین می‌شود. این اوراق می‌تواند برای اجرای سیا‌ست‌های پولی و یا تأمین کسری بودجه دولت کاربرد داشته باشد. ناشر اوراق سلف موازی استاندارد، فارغ از قیمت دارایی پایه، یک میزان سود حداقلی را برای سرمایه‌گذاران در قالب اختیار فروش در موعد سر رسید ضمانت می‌کند. از سوی دیگر، با افزایش پیدا کردن قیمت دارایی پایه، سود مازاد هم به سرمایه‌گذاری‌اش تعلق می‌گیرد. برای پوشش‌دهی ریسک حاصل از نوسان قیمت دارایی پایه نیز در قرارداد سلف موازی به عنوان نمونه قرارداد سلف استاندارد می‌شود و از ابزار حق خرید و فروش تبعی کمک گرفت که به شکل زیر تعریف می‌گردند:
اختیار خرید تبعی: نمونه قرارداد سلف از نوع قرارداد اختیار معامله‌ای است که به همراه معامله اوراق سلف موازی استاندارد، از طرف خریدار به سمت عرضه‌کننده انتقال داده می‌شود و بر طبق آن، اختیار خریداری تعداد معینی از دارایی پایه را در موعد سررسید و به نرخ اعمال مشخص شده در قرارداد، به عرضه‌کننده انتقال می‌دهد.
اختیار فروش تبعی: اختیار معامله‌ای هست که به همراه معاملات اوراق سلف موازی استاندارد از سمت عرضه‌کننده به سمت خریدار منتقل می‌شود و بر طبق آن خریدار اوراق، تعداد معینی از دارایی پایه خود را در موعد سررسید به نرخ اعمال مشخص شده در قرارداد، به طرف عرضه‌کننده می‌دهد.
دارایی‌هایی که توانایی انتخاب جهت رای عقد سلف موازی استاندارد را دارند، دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- امکان تحویل فیزیکی دارایی پایه وجود داشته باشد.
- دارایی پایه استاندارد باشد.
- مرجع قیمتی قابل اطمینان و اتکا وجود داشته باشد.
- محدودیت قانونی برای نقل و انتقال کالا وجود نداشته باشد.
- بازار نقدی قوی برای دارایی پایه وجود داشته باشد.
- محدودیت‌های قیمتی برای دارایی پایه وجود نداشته باشد.
کاربرد قراردادهای سلف موازی استاندارد
در برخی موارد تولیدکنندگان در حین تولید، دچار کمبود نقدینگی می‌شوند، در این شرایط، از طریق پیش فروش بخشی از تولیدات خود، سرمایه مورد نیاز را تامین می‌کنند. بنابراین قراردادهای سلف، روشی برای تامین مالی شرکت‌ها از راه جذب سرمایه است. از دیگر کاربرد مهم قراردادهای سلف، جبران کسری بودجه دولت است. دولت با انتشار اوراق سلف، محصولات و تولیدات را به مردم پیش فروش می‌کند و در زمان سررسید اوراق، به وکالت از صاحبان اوراق، محصولات را در بازار جهانی به فروش می‌رساند و تعهدات خود را تسویه می‌کند. تفاوت قیمت نقدی و قرارداد سلف، سود خریداران اوراق سلف است.
تفاوت قرارداد آتی و قرارداد سلف موازی
همان‌طور که می‌دانیم قرارداد آتی را نوعی از قرارداد می‌نامند که به واسطه آن فروشنده متعهد می‌گردد بر طبق آن، در زمان مشخص، مقدار معینی از کالا را به نرخ مشخصی بفروشد و خریدار متعهد می‌شود آن کالا را خریداری نماید. قرارداد آتی یک قرارداد دو طرفه می‌باشد؛ به این معنا که سرمایه‌گذار علاوه بر افزایش قیمت، از کاهش قیمت نیز سود می‌برد. همچنین در قرارداد آتی، برای جلوگیری از عدم انجام تعهد بین طرفین، مبلغی را تحت عنوان وجه تضمینی پرداخت می‌کنند. وجود دو بازار بزرگ سلف و آتى در كنار يكديگر بسيار كارآمد است؛ هر كدام از این قراردادها ويژگى‌هاى متفاوتى را دارا هستند و مورد استفاده بخشى از بازارها قرار مى‌گيرند.
مقاله " قرارداد آتی " مطالعه شود.
تفاوت این دو قرارداد به شرح زیر است:
- اندازه قراردادهاى آتى بورس كوچكتر از قرادادهاى سلف است.
- در مكانيزم قراردادهاى آتى بورس، سپرده تضمين وجود دارد اما در معاملات سلف، این تضمین وجود ندارد.
- قراردادهاى سلف داراى ريسك اعتبارى است كه در طرف ديگر يعنى قرارداد آتى همه چيز بستگى به قيمت روز دارد.
- قراردادهاى سلف جز قراردادهاى خصوصى هستند؛ در حاليكه قراردادهاى آتى بسيار قانونمند و تحت نظارت قانون می‌باشند.
- امكان لغو يا خاتمه قرارداد در بازارهاى خارج از بورس بسيار مشكل است. اما از سویی دیگر مشكلات عدم انتقال قرارداد به شخص ثالث هم قبل از سرسيد مى‌تواند مسئله‌ساز شود.
- ماهيت بازارهاى مشتقه سلف، خصوصى بودن آن است و انجام معاملات مى‌تواند به صورت محرمانه باقى بماند و افراد و رقبا از آن اطلاع پيدا نكنند. در حالى كه در قراردادهاى آتى اين اطلاعات ثبت و ضبط می‌گردند و معمولاً هم چون در بورس معامله می‌شوند، در معرض دید هستند.
- انعطاف بيشتر در بازارهاى غير متمركز سلف نسبت به بازارهاى متمركز آتى: در بازارهاى سلف خارج از بورس، اقلام و شرايط قراردادها بر اساس نياز طرفين مبادله، تهيه و طراحى مى‌شود. استفاده‌كنندگان از اين قراردادها مى‌توانند به ميل خود نوع و كيفيت کالا را مشخص كنند و زمان تحويل و اندازه قرارداد را براساس نيازهايشان تنظيم كنند. در حاليكه در بازارهاى آتى كه در محل بورس‌هاى كالا يا اوراق بهادار مورد معامله قرار مى‌گيرند، قراردادهاى مربوط به يك دارايى بر طبق استاندارد بوده و داراى اندازه و كيفيت و سررسيد و محل تحويل يكسان است.