اوراق خزانه یا Treasury Bill ، اوراق بهادار قابل معامله‌ای است که دولت آن را به جای بدهی‌های خود بابت طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران دولتی واگذار می‌کند. هدف از انتشار این اوراق، تأمین کسری بودجه دولت است. این اوراق با قیمت اسمی مشخص صادر می‌شوند و دارنده این اوراق در سررسید مبلغ اسمی را دریافت می‌کند. در واقع دولت با این عمل به نوعی بدهی خود را به تعویق می‌اندازد. اسناد خزانه زیرمجموعه اوراق بهادار و نوعی ابزار مالی اسلامی می‌باشد که مبتنی بر بدهی است. این اسناد نشانه و تعهد دولت به بازپرداخت مبالغ اسمی، در آینده هستند. اوراق خزانه اسلامی با اوراق خزانه رایج در سایر کشورها متفاوت است و این تفاوت در ایران به این صورت است که اوراق صادر شده به شکل مستقیم به طلبکاران داده می‌شود و آن‌ها در صورت نیاز به وجه نقد می‌توانند آن را در بازار فرابورس به فروش برسانند. این تفاوت ناشی از وجود مشکلات فقهی در اوراق خزانه رایج در دنیا است.
آیا اسناد خزانه اسلامی معتبر است؟
در هنگام خرید اخزا، طرف حساب شما دولت است و همان‌طور که اشاره شد این اسناد یک ابزار مالی برای تسویه بدهی دولت است. در نتیجه اسناد خزانه از جمله معتبرترین و بدون ریسک‌ترین اوراق هستند. علاوه بر این، بانک مرکزی ضامن است و اگر دولت بدهی شما را پرداخت نکند، بانک مرکزی این بدهی را به صورت تضمینی پرداخت خواهد کرد.
چگونه از طریق خرید اخزا سود کنیم؟
ماهیت اسناد خزانه اسلامی به این شکل است که خریدار در زمان انتشار آن از سمت دولت، اسناد را به قیمتی کمتر از قیمت اسمی خریداری می‌کند. سپس در زمان سررسید اخزا، دارندگان این اسناد می‌توانند آن را به قیمت اسمی به فروش برسانند؛ بنابراین سود اسناد خزانه اسلامی در هنگام فروش و از طریق تفاوت قیمت زمان خرید و فروش حاصل می‌شود. همچنین دوره زمانی اوراق کمتر از یک سال است و این اوراق سود پرداختی دوره‌ای ندارد. به این نکته نیز توجه کنید که اگر اوراق را در زمان انتشار نخرید، در زمان سررسید، سود شما کمتر است.
فرایند انتشار اسناد خزانه ملی به چه صورت است؟
وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی دولت از محل بودجه تخصیص‌یافته دست به انتشار این اوراق می‌زند. این بودجه بر اساس اولویت توسط بانک‌های مشخص شده به طلبکاران دولت تعلق می‌گیرد. سپس بعد از 10 روز کاری، اطلاعات در سامانه ثبت می‌شود و طلبکاران می‌توانند این اوراق را در بازار بفروشند. ارزش فعلی این اسناد برابر با 925925.9 می‌باشد.
محاسبه بازده اسناد خزانه اسلامی
اوراق اخزا دارای پرداخت سود (تقسیم سود نقدی) نیستند و سرمایه‌گذاران از تفاوت قیمت خرید و فروش در بازار فرابورس و یا در صورت نگهداری اوراق تا زمان سررسید، از تفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی اوراق در زمان سررسید، سود کسب می‌کنند. نرخ بازدهی اوراق تا زمان سررسید را اصطلاحاً “YTM” گویند که جهت محاسبه آن می‌توان از معادله زیر استفاده نمود:
F = قیمت اسمی
P = قیمت خرید اوراق
T = تعداد روزهای سال (365)
N = تعداد روزهای باقی‌مانده تا سررسید
ریسک نکول
اوراق خزانه را می‌توان در دسته اوراق بدون ریسک در نظر گرفت. به دلیل اینکه این اوراق توسط دولت، برای تأمین بودجه و یا پرداخت بدهی‌های دولت منتشر می‌شود، ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات در تاریخ سررسید) نخواهند داشت. دولت این اوراق را به‌عنوان بدهی‌های خود در نظر می‌گیرد و پرداخت آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد. خزانه‌داری کل کشور نیز پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در تاریخ سررسید تعهد می‌کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.
ریسک نقدشوندگی اخزا
به آن جهت که اوراق اخزا قابلیت بالایی در معاملات فرابورس دارند و روزانه حجم زیادی از این اوراق، مورد داد و ستد قرار می‌گیرند، ریسک نقدشوندگی پایینی خواهند داشت. با این حساب سرمایه‌گذاران در هر زمانی که بخواهند قادر به معامله اسناد خود خواهند بود. تنها ریسکی که می‌توان برای این اسناد در نظر گرفت، ریسک نوسانات قیمتی است؛ چرا که قیمت این اسناد بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین خواهد شد.
مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی
انتشار اسناد خزانه برای دولت، پیمانکاران، فعالان بازار سرمایه و سرمایه‌گذاران دارای مزایای بسیاری است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است:
- ایجاد ساز و کار در تسویه بدهی‌های دولت
- تسریع پرداخت بدهی‌ها به پیمانکاران
- تأمین کسری بودجه دولت و کاهش استقراض بین‌المللی
- کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور
- ایجاد بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار
- ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی
- ریسک بسیار پایین اوراق برای سرمایه‌گذاران
- قابلیت نقدشوندگی بالا
- معافیت مالیاتی
نحوه خرید اسناد خزانه اسلامی یا اخزا توسط سرمایه‌گذاران
خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. فرآیند خرید این اسناد تشابه زیادی با سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشاركت و انواع صكوك دارد. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، كافی است به یكی از كارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه و نسبت به تكمیل فرم خرید اوراق بهادار اقدام كرد، سپس به صورت مراجعه حضوری به کارگزاری و یا به صورت ارسال سفارش در سامانه معاملاتی خود نسبت به ثبت سفارش خرید یا فروش اوراق اخزا اقدام کنند.
همچنین در صورتی که متقاضی كد بورسی نداشته باشد، می‌تواند پس از مراجعه به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران، نسبت به دریافت کد بورسی اقدام نماید و پس از آن خرید اسناد خزانه اسلامی را به صورت حضوری یا آنلاین انجام دهد.