سرمایه‌گذاری در دنیای مالی، بستر گسترده‌ای از معاملات را در بر می‌گیرد، مانند برگه سهام شرکت‌ها، انواع اوراق قرضه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، انواع سکه، سایر ارزها و غیره. کسب و کارها برای فعالیت خود نیاز به تأمین مالی دارند. انتشار اوراق بدهی یکی از روش‌های تأمین مالی می‌باشد و از سویی دیگر ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد و پرتفوی سرمایه‌گذاران را ایمن می‌کند. این اوراق به طور معمول توسط دولت منتشر و ضمانت می‌شوند.
انواع اوراق بدهی
اوراق قرضه
اوراق قرضه با نرخ ثابت: برخی از اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت در بازارهای مالی : اوراق قرضه رهنی، اوراق قرضه تضمین شده، اوراق قرضه قابل تبدیل، اوراق قرضه درآمدی و غیره.
اوراق قرضه با نرخ بهره شناور: در برخی اوراق قرضه نرخ بهره در هر دوره که عموماً سه ماه می‌باشد، مورد تجدید نظر قرار گرفته و به همین دلیل در دسته اوراق قرضه با نرخ شناور درنظرگرفته می‌شود. گواهی سپرده با نرخ شناور نامی است که بانک‌ها بر روی اوراق بهادار با نرخ شناور می‌گذارند.
اوراق صکوک
اوراق اجاره: این اوراق یکی از مهم‌ترین اوراق صکوک معرفی شده می‌باشد و دارنده آن به صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی که منافع آن براساس قرارداد اجاره به مصرف کننده واگذار شده است. در اوراق اجاره، حق استفاده از دارایی‌ها در برابر اجاره بهایی که پرداخت می‌شود، به شخص دیگر منتقل می‌گردد. مدت قرارداد اجاره مشخص است و اجاره بها در ابتدا دوره، انتهای دوره، با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت شود.
اوراق مرابحه: این اوراق از زمان‌های قدیم بین مردم رایج بوده است. در این اوراق، فروشنده قیمت تمام شده کالا را به مشتری اطلاع می‌داد و سپس تقاضای مبلغ یا درصدی اضافی به‌عنوان سود می‌کند.
اوراق مضاربه: مضاربه، تجارت با سرمایه دیگری معنا می‌گردد و در اصطلاح شخصی (مالک)، مالی (سرمایه) را به دیگری (عامل) بدهد و در مقابل، سهم معینی از سود آن را دریافت کند.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت ساده: دارنده این اوراق در یک پروژه خاص شریک شده و پس از اجرا و اتمام پروژه، دارنده منتشرکننده آن می‌تواند اصل سرمایه و یا سود حاصله را بگیرد. این اوراق متداول‌ترین نوع ورقه مشارکت به حساب می‌آید و پس از انتشار تغییر پیدا نمی‌کند.
اوراق مشارکت مرکب: این اوراق به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام: این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می‌شود.
2) اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام: این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر می‌گردد و در سررسید یا زمان افزایش سرمایه به سهام شرکت‌های منتشرکننده اوراق مشارکت تبدیل می‌شود.
مقاله‌های " اوراق مرابحه " و " اوراق مشارکت " مطالعه شود.
گواهی سپرده:
گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری عام: این نوع سپرده مدت‌دار، نوعی از سپرده نامیده می‌شود که در بانک و با سررسید مشخص افتتاح شده است. بانک گواهی صدور با همان نام صادر می‌کند که به صورت بی‌نام و یا با نام بوده است و شرایط سپرده‌گذاری در آن ذکر شده است.
گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص: این سپرده را سپرده‌ای می‌نامند که توسط بانک و برای تجهیز امکانات و تأمین منابع مالی تولیدی و ساختمانی، توسعه و تکمیل طرح‌های سودآور موجود که سررسید مشخص دارند، افتتاح می‌گردد.
تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه در چیست؟
اوراق مشارکت را می‌توان نوعی اوراق قرضه دانست با این تفاوت که این اوراق را برای تأمین طرح‌های عمرانی، تولیدی و خدماتی استفاده می‌شود و ضوابط و دستورالعمل‌های آن تحت نظارت بانک مرکزی می‌باشد. اوراق قرضه محدودیتی برای صادر کننده ایجاد نمی‌کند و شرکت منتشرکننده آن می‌تواند سرمایه کسب شده از این اوراق را در هر کاری سرمایه‌گذاری کند.
مشخصات اوراق بدهی
تمامی اوراق بدهی مشخصات مشترکی دارند:
تاریخ سررسید : در این تاریخ صاحبان اوراق بدهی،ارزش اسمی اوراق خود را دریافت می‌کنند و تاریخ پایان یک دوره در اوراق بدهی گفته می‌شود.
ارزش اسمی : به اصل مبلغ وام،ارزش اسمی گفته می‌شود که در تاریخ سررسید اوراق بدهی این مبلغ به خریدار اوراق بازپرداخت می‌گردد.
نرخ سود اسمی : به نرخ بهره‌ای گفته می‌شود که به طور دوره‌ای و تا سررسید اوراق پرداخت می‌گردد.
قیمت فروش : اگر مالک اوراق، نخواهد تا زمان سررسید اوراق منتظر بماند، می‌تواند اوراق خود را در روزهای باز بازار سرمایه و به قیمت آن روز بازار به فرد دیگری بفروشد.
نرخ سود تا سررسید : اگر سرمایه‌گذاری اوراق بدهی خود را در اولین روز انتشار اوراق خریداری کند، نرخ سود، همان نرخسود اسمی خواهد بود؛ اما اگر پس از گذشت مدتی که از انتشار این اوراق و به قیمت تعیین‌شده بازار اوراق را خریداری کند و آن‌ها را تا زمان سررسید نگه‌داری کند، نرخ سود تا سررسید نامیده می‌شود. اغلب اوراق بدهی با نرخ سود تا سررسید، خرید و فروش می‌شوند.
نحوه خرید اوراق بدهی
برای خرید اوراق بدهی معیارهای زیر را در نظر بگیرید:
نرخ سود سالیانه (YTM) : مبنای خریدوفروش اوراق سهام، قیمت و شاخص‌های عملکرد مثل P/E است. اما مبنای خریدوفروش اوراق بدهی، سود معادل سالیانه نرخ سود تا سررسید در زمان خرید می‌باشد.
اصل تنزیل (Discounting) : مبنای تئوری اصل تنزیل بر منطق ارزش زمانی پول استوار است و روشی برای بیان ارزش فعلی جریان وجوه نقدی در بازه زمانی دقیق در آینده قابل دریافت می‌باشد. به عبارتی دیگر، ارزش هزار تومان امروز بیشتر از هزار تومان فردا است. این تئوری را جزو ارکان اصلی علم تأمین مالی می‌دانند و با استفاده از آن تمامی دارایی‌های موجود از جمله اوراق قرضه را ارزیابی می‌کنند.
ریسک نکول : هنگامی که منتشرکنندهاوراق نتواند در زمان سررسید، اصل پول و سود شما را بازگرداند، ریسک نکول معنا پیدا می‌کند. از همین رو توجه به ناشر و ضامن اوراق در ارزیابی ریسک نکول اوراق اهمیت دارد؛ چنانچه که ناشر دولت باشد، ضامن آن نیز دولت (خزانه و وزارت دارایی) خواهد بود و ریسک نکول را به صفر خواهد رساند. توجه کنید که اوراق اسناد خزانه اسلامی و اوراق مشارکت دولتی نیز جزو این دسته هستند. درصورتی‌که ناشر اوراق بدهی شرکت‌ها باشند، ضامن شرکت اهمیت پیدا می‌کند، زیرا اوراق اجاره یا اوراق مشارکت شرکت‌های بزرگ و اوراق دیگر بدون ریسک به‌حساب نمی‌آیند؛ شرکت‌ها در زمان ورشکستی قادر به پرداخت بدهی به صاحبان اوراق نیستند و ضامن باید توانایی پرداخت اصل پول و سود صاحبان اوراق را داشته باشد.
ریسک نقدشوندگی : در صورتی که سرمایه‌گذار به‌راحتی قادر به پیدا کردن خرید برای فروختن اوراق خود نباشد، ریسک نقدشوندگی معنا پیدا می‌کند. ما زمانی با این مشکل مواجه می‌شویم که حجم معاملات سهام یا اوراق کم باشد و در صورتی که حجم معاملات بالا بوده، سرمایه‌گذاران و معامله‌گران به راحتی بتوانند اوراق بدهی مورد نظر را خریدار و فروش کنند. عدم نقدشوندگی، یک نوع هزینه می‌باشد که سرمایه‌گذاران از آن دوری می‌کنند.