اوراق مشارکت در اصطلاح علم اقتصاد، نوعی از اوراق بهادار است؛ طبق قانون، اوراق مشارکت اوراقی بانام یا بی‌نام است که به قیمت اسمی و برای مدت زمان معین منتشر می‌شود. این اوراق توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی برای تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی یا زیر ساختی در کشور تکمیل و برای توسعه طرح‌های سودآور تولیدی منتشر می‌گردد. سرمایه‌گذار نسبت به قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از پروژه مدعی می‌باشد. اوراق مشارکت در حکم یکی از ابزارهای بازار بدهی به شمار می‌رود و در سه نوع کوپن‌دار، اوراق قرضه با نرخ بهره صفر (بدون بهره) و اوراق قرضه بدون سررسید تقسیم‌بندی می‌شود. هدف از این کار تأمین مالی و جذب سرمایه توسط شرکت‌های ناشر اوراق جهت انجام پروژه‌های عمرانی و انتفاعی است. اوراق مشارکت معمولاً به صورت یک ساله یا چند ساله (دو یا پنج سال) منتشر می‌شود.
در حالت کلی سه نوع اوراق مشارکت در ایران منتشر می‌شود که شامل موارد زیر است:
1) اوراق مشارکت بانک مرکزی: این اوراق به منظور اجرای سیاست‌های اقتصادی دولت توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را دارد. این دسته از اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله نیست.
2) اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی: این اوراق مشارکت توسط وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی جهت تأمین مالی پروژه‌های عمرانی منتشر می‌شود و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را دارد. اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکت‌ها در بورس معامله نمی‌شود.
3) اوراق مشارکت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس: اوراق مشارکتی است که به منظور تأمین مالی توسط شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار منتشر می‌شود. این گونه اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله است.
انواع اوراق مشارکت
اوراق مشارکت ساده: اوراق مشارکت ساده ورقه بهاداری است؛ که دارنده آن سود حاصل از مشارکت را به ترتیب مورد توافق، در مواعد مقرر دریافت می‌کند و در سررسید ورقه تنها حق مطالبه اسمی اوراق را از ناشر دارد.
اوراق مشارکت مرکب: اوراق مشارکت مرکب ورقه بهاداری است؛ که دارنده آن علاوه بر دریافت سود مشارکت در سررسید اوراق می‌تواند مبلغ اسمی ورقه را مطالبه کند یا اوراق خود را با سهام تعویض، یا به آن تبدیل نماید. این نوع اوراق به دو صورت منتشر می‌شوند:
الف ) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام
اوراقی است که توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می‌شود.
ب) اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام
اوراقی است که توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و لازم است تا سرمایه شرکت افزایش پیدا کند، سرمایه‌گذار می‌تواند با تبدیل اوراق به سهام، به جای دریافت اصل مبلغ، در سود شرکت سهیم باشد.
بانام یا بی‌نام: یک نوع دسته‌بندی در مورد اوراق مشارکت بانام یا بی‌نام می‌باشد که در تبلیغات رسانه‌ای این مورد را اعلام می‌کنند. اوراق بانام تنها به اسم دارنده آن ثبت شده و حتی در صورت سرقت یا مفقودی ورقه امکان فروش و بهره‌مندی از مزایا وجود ندارد؛ اگر اوراق بی‌نام باشد در حقیقت در وجه حامل بوده و می‌بایست نسبت به مراقبت از اوراق، توجه ویژه‌ای نمود. برخی از افرادی که سرمایه سنگینی را در این سرمایه‌گذاری وارد می‌کنند، این اوراق را در صندوق امانات بانکی نگه می‌دارند.
اشخاص دخیل در صدور اوراق مشارکت
ناشر: به موجب ماده 27 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، " ناشر موظف است پس از اخذ مجوز انتشار اوراق مشارکت، نسبت به تهیه و تحویل امیدنامه مورد تأیید بورس، حسابرس و امین اقدام نماید."
همچنین به موجب ماده 10 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، پس از موافقت سازمان بورس باید مراتب را از طریق رسانه جمعی به اطلاع عموم برساند.
امین: به موجب بند 5 ماده 1 آیین نامه قانون تسهیل، "امین بانک، موسسه بیمه، یا هر شخصیت حقوقی مورد تأیید بورس که از طرف ناشر انتخاب می‌شود تا در راستای حفظ منافع دارندگان اوراق مشارکت به ترتیبی که در این آیین نامه مقرر است، وظایف محوله را انجام دهد."
عامل: به موجب بند ط ماده 1 آیین نامه قانون تسهیل، "عامل، بانکی است که از طرف ناشر نسبت به عرضه اوراق برای فروش، پرداخت سود علی‌الحساب و قطعی، بازپرداخت اصل مبلغ اوراق مشارکت در سررسید یا بازخرید آن قبل از سررسید، کسر و پرداخت مالیات موضوع ماده (7) قانون و انجام سایر امور مرتبط، طبق قرارداد عاملیت مبادرت می‌ورزد."
ضامن: به موجب بند ی ماده 1 آیین نامه اجرایی قانون تسهیل، "ضامن شخصیت حقوقی‌ای که بازپرداخت سود علی‌الحساب، اصل مبلغ اوراق مشارکت یا بخشی از این وجوه و خرید اوراق مشارکت منتشر شده را که در عرضه عمومی به فروش نرسیده است، تضمین می‌کند. ضامن با پیشنهاد ناشر و تأیید امین تعیین می‌شود. وجود ضامن به اختیار ناشر است که ضروری است در امیدنامه قید شود".
حسابرس: به موجب بند ک ماده 1 آیین نامه اجرایی قانون تسهیل، "حسابرس موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران، که امکان‌سنجی فنی، اقتصادی و مالی طرح نوسازی و توسعه شرکت را تأیید می‌کند؛ گزارش پیشرفت کار، نرخ بازده و دیگر اطلاعات مالی طرح سرمایه‌گذاری را به اطلاع دارندگان اوراق مشارکت می‌رساند. حسابرس می‌تواند در عین حال حسابرس شرکت ناشر هم باشد".
نحوه خرید اوراق مشارکت
براساس قانون، ناشر اعم از بورسی و غیر بورسی موظف است که یک بانک را به عنوان بانک عامل معرفی نماید تا سرمایه‌گذاران از طریق آن بانک اقدام به خرید اوراق نمایند و سودهای دوره‌ای و همچنین اصل سرمایه در پایان دوره را نیز از همان بانک دریافت نمایند. توجه گردد که در طی چند سال اخیر مبلغ ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ (یک‌میلیون) ریال به عنوان مبلغ اسمی اوراق مشارکت شناسایی شده است و عموماً شما به عنوان یک سرمایه‌گذار بایستی حداقل ۱۰ ورقه معادل ۱۰ میلیون ریال را خریداری نمایید تا اوراق به شما واگذار گردد.