طبق قانون تجارت، شرکت‌ها می‌توانند مقداری از سود سالیانه خود را در قالب سود انباشته در حساب شرکت ذخیره کنند؛ در صورتی که این مبلغ به حد قابل قبولی برسد می‌توانند از آن برای افزایش سرمایه به دلیل تامین منابع مالی فعالیت‌ها و اصلاح ساختار مالی استفاده نمایند. در بازار سرمایه، روش‌های افزایش سرمایه انواع مختلفی دارد که یکی از آنها افزایش سرمایه از سود انباشته است که به صورت سهام جایزه به سهامداران تعلق می‌گیرد. در این روش افزایش سرمایه، سهامداران پولی وارد شرکت نمی‌کنند و چون در همه افزایش سرمایه‌ها، قیمت سهم پایین می‌آید، برای آنکه سهامدار زیان نکند سهامی تحت عنوان "سهام جایزه" به وی تعلق می‌گیرد تا از میزان مالکیت سهامدار در شرکت کاسته نشود. به عبارتی دیگر شرکت‌های بورسی به جای پرداخت سود نقدی، آن را به شکل سهام میان سهامداران خود تقسیم می‌کنند. به هر دلیلی که سهام جایزه به سهامداران تعلق پیدا کند، نیازی به پرداخت هیچ مبلغی از سوی سهامداران نخواهد بود.
تفاوت سهام جایزه و حق تقدم چیست؟
سهام جایزه و حق تقدم هر دو به منظور افزایش سرمایه از سوی شرکت‌ها به سهامدارن قبلی خود تعلق می‌گیرند، اما این دو تفاوت‌هایی نیز دارند. سهام حق تقدم دارای دوره پذیره‌نویسی است و سهامدار می‌تواند آن را پیش از ورود به بازار با ارزش اسمی بفروشد؛ البته فروش نماد حق تقدم، بازه زمانی مشخصی را در بر دارد که کمتر از ۶۰ روز نیست. این نوع سهام پس از ثبت افزایش سرمایه شرکت، به سهام عادی و قابل فروش تبدیل می‌شود. برای حق تقدم سهامداران، مبلغ اسمی سهم را به حساب شرکت واریز می‌کنند. اما فروش سهام جایزه، پس از عبور از مراحل افزایش سرمایه ممکن می‌باشد و اینکه سهامداران هیچ‌گونه مبلغی برای سهام جایزه پرداخت نمی‌کنند و آن را رایگان دریافت می‌کنند. لازم به ذکر است که اعتبار سهام جایزه، تاریخ انقضا ندارد و پس از ورود سهم به پرتفوی، تبدیل به سهام عادی در بازار بورس می‌شود.
مقاله " حق تقدم سهام و روش های استفاده از آن" مطالعه شود.
سهام جایزه قابل فروش است!
سهام جایزه را می‌توان به راحتی فروخت؛ لازمه فروش سهم این است که سهامداران صبر کنند تا سهم پس از مدتی وارد پرتفو شود. زمان مورد نیاز برای ورود سهام جایزه در پرتفو حدود ۲ ماه تا ۴ ماه است. در حقیقت افزایش سرمایه در شرکت‌ها شش مرحله پیشنهاد، حسابرسی، مجوز، دعوت، تصمیمات و ثبت را شامل می‌شود. این نکته را نیز در نظر بگیرید که اگر افزایش سرمایه حدود ۱۰۰ درصد یا کمتر باشد، معمولاً نشر آگهی افزایش سرمایه پس از مرحله سوم، زمان تقریبی دو ماه را نیاز دارد تا پس از آن بتوانیم سهام را بفروشیم. در صورتی که افزایش سرمایه بیش از ۲۰۰ درصد باشد، رسیدن مرحله سوم به مرحله ششم، ۳ ماه زمان نیاز دارد و پس از ثبت نهایی، می‌توانیم سهام جایزه را بفروشیم.
شرکت‌ها به دلایل زیر سهام جایزه را پرداخت می‌کنند:
1) سرمایه‌گذاری درآمدهای ناپایدار و بازسازی ذخایر شرکت
2) جبران کسری بودجه شرکت‌ها
3) کاهش قیمت سهام و تشویق سرمایه‌گذاران جدید برای خرید سهام
چند نکته در رابطه با سهام جایزه که باید به آن دقت کرد:
- این سهام باعث تغيير ترکيب حساب‌هاى حقوق صاحبان سهام مى‌شود، ولى بر کل دارائى‌ها، کل بدهى‌ها و حقوق صاحبان سهام تأثيرى نخواهد گذاشت، فقط ارزش اسمى سهام عادى کاهش مى‌يابد.
- ميزان ثروت سهامداران را تغيير نمی‌دهد، ميزان سود هر سهم و قيمت بازار سهام عادى به گونه‌اى متناسب با مقدار سهام جديد کاهش مى‌يابد، ولى نسبت يا درصد مالکيت سهامداران ثابت خواهد ماند.
- این سهام مشمول مالیات نمی‌باشد.
- ممکن است شرکت سیاست تقسیم سود و پرداخت سهام جایزه را همزمان اتخاذ نماید.
- بعضی از شرکت‌ها با انتشار سهام جایزه و متورم کردن ارزش سهام خود مبادرت به فریب دادن مردم می‌کنند.