در بازار بورس و سرمایه واژه "حق تقدم سهام" بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. حق تقدم سهام از جمله مواردی است که بعد از افزایش سرمایه شرکت‌ها، سهامداران را درگیر خود می‌کند. افزایش سرمایه یک فرآیند مالی برای شرکت‌های بورسی است که به وسیله آن می‌توانند بودجه مورد نیاز خود را تامین نمایند.
مقاله " مفهوم افزایش سرمایه " مطالعه شود.
حق تقدم سهام چیست؟
هنگام افزایش سرمایه در یک شرکت، به نسبت درصد افزایش سرمایه، تعداد سهام نیز افزایش پیدا خواهد کرد. این افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران می‌باشد. از همین رو، در این روش از افزایش سرمایه، شرکت اوراقی را تحت عنوان "حق تقدم سهام" منتشر می‌کند؛ اولویت خرید این برگه سهام با سهامداران فعلی شرکت می‌باشد و با توجه به سهام فعلی شرکت، تعداد مشخصی "حق تقدم سهام" به آن‌ها تعلق خواهد گرفت. به عبارتی دیگر، به منظور حفظ منافع سهامداران فعلی شرکت، قانونی وضع شد که بر اساس آن، چنانچه یک شرکت سهام جدیدی را برای فروش منتشر کند، سهامداران فعلی در خرید این سهام اولویت دارند. به این اولویت، حق تقدم خرید سهام گفته می‌شود. از قانون ذکر شده با نام "قانون تجارت" یاد می‌کنند.
گواهی حق تقدم سهام
بعد از تصویب افزایش سرمایه در مجمع، یک فرم برای سهامداران ارسال می‌شود که در صورت تمایل به استفاده از حق تقدم، این فرم را پر می‌کنند و در مهلت مقرر برای شرکت ارسال می‌نمایند؛ به فرم ارسال شده از سمت شرکت، گواهی حق تقدم خرید سهام گفته می‌شود. در این فرم اطلاعات افزایش سرمایه مشخص است و مهلت تکمیل و ارسال این فرم محدود و به مدت 60 روز می‌باشد. پس از تکمیل و ارسال این فرم و پرداخت مبلغ اسمی به حساب شرکت، سهام جدید به نام آن‌ها صادر می‌شود.
فرمول قیمت سهام و قیمت حق تقدم سهام بعد از افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران به صورت زیر است:
آورده نقدی سهامداران به ازای هر برگه سهام - قیمت جدید سهام بعد از افزایش سرمایه = قیمت هر برگه حق تقدم سهام
چگونه حق تقدم سهام را به سهم تبدیل کنیم؟
بعد از گشایش و قابل معامله شدن حق تقدم، اگر سهامدار بخواهد حق تقدم خود را به سهم تبدیل کند، باید برای هر گواهی، مبلغی معادل با ارزش اسمی سهم بپردازد؛ در ایران ارزش اسمی هر سهم در حال حاضر ۱۰۰ تومان است. در نهایت به ازای هر گواهی به علاوه ۱۰۰ تومانی که برای آن پرداخت شده است، یک سهم به شما تعلق می‌گیرد. پروسه تبدیل حق تقدم سهام، معمولاً بین 3 تا 6 ماه به طول می‌انجامد. برای پرداخت مجموع مبلغ اسمی تعداد حق تقدم سهام تعلق گرفته می‌توانید به دو روش زیر اقدام کنید:
- به سایت کدال بروید و آگهی مربوط به افزایش سرمایه را پیدا کنید و پس از پرداخت به شماره حساب شرکت، فیش واریزی را برای امور سهام شرکت مورد نظر فکس نمایید.
- سهامدار با امور سهام شرکت تماس می‌گیرد و شماره حساب شرکت را دریافت و فیش واریزی را برای آن‌ها فکس می‌کند.
زمان خرید و فروش حق تقدم سهام
بر اساس قوانین بورسی این بازه زمانی نباید کمتر از ۶۰ روز باشد. در این دوره دو ماهه افرادی که تمایلی به شرکت در افزایش سرمایه ندارند، می‌توانند حق خود را بفروشند و اشخاصی هم که در مجمع سهامداران نیستند، توانایی این را پیدا می‌کنند تا این حق تقدم را خریداری نمایند. ممکن است به درخواست شرکت و تایید سازمان بورس، این زمان نیز تمدید شود. افرادی که این حق تقدم سهم را بخرند، باید مبلغ اسمی سهم را به حساب شرکت واریز کنند تا تبدیل به سهم عادی شود. البته خیلی از اشخاص هم این حق را مثل سهام عادی خرید و فروش می‌کنند.
نحوه فروش حق تقدم
از زمانی که معاملات حق تقدم در بازار آغاز می‌شود، سهامدارانی که به آن‌ها حق تقدم تخصیص پیدا کرده است، می‌توانند در این بازه‌ی زمانی آن را بفروشند. در این بین، از لحاظ تعداد معامله محدودیتی برای افراد وجود ندارد. بنابراین هر فرد می‌تواند بارها حق تقدم را بخرد و بفروشد. دامنه نوسان قیمت حق تقدم شرکت‌های بورسی، دو برابر دامنه نوسان سهم شرکت است. به این نکته توجه کنید که در شرکت‌های فرابورسی، دامنه نوسان حق تقدم با دامنه نوسان سهم شرکت برابر است.
دامنه نوسان حق تقدم سهام
دامنه نوسان حق تقدم سهام برای شرکت‌های بورسی، بین 10+ درصد و 10- درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته است که این دامنه، 2 برابر دامنه نوسان سهم عادی است؛ یعنی در این حالت در طول روز با دامنه نوسان 10 درصدی حق تقدم سهام، امکان نوسان 20 درصدی (از 10- تا 10+ درصد) را به وجود می‌آورد.
دامنه نوسان روزانه شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس 5 درصدی است. مثلا شرکت "توليد نيروي جنوب غرب صبا با نماد (بصباح)" با اینکه حق تقدم است اما چون در بازار فرابورس قرار دارد، دارای دامنه نوسان 5 درصدی می‌باشد.
در سایت TSETMC می‌توانید دامنه نوسان شرکت‌های بورسی را مشاهده کنید.