افزایش سرمایه روشی است برای زمانی که شرکت‌ها در طی چرخه حیات خود به دلایل مختلف، نیاز به منابع مالی بیشتر پیدا می‌کنند، به منابع مالی جدید دسترسی داشته باشند. در بورس خبر افزایش سرمایه یک شرکت می‌تواند قیمت سهام آن را دستخوش تغییرات قابل توجهی کند. در زمان رسمی شدن این خبر می‌توان اخبار افزایش سرمایه را در سایت کدال مشاهده کرد.
شرکت‌ها به منظور تأمین منابع مورد نیاز برای طرح‌های توسعه‌ای و همچنین پاسخگویی به نیاز خود به نقدینگی، اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. در واقع تغییر در میزان سرمایه یکی از روش‌های تأمین مالی در شرکت‌ها می‌باشد. در برخی مواقع نیز این راهکار به منظور اصلاح و بهبود ساختار مالی شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر بخواهیم یک دسته‌بندی از انواع روش‌های افزایش سرمایه داشته باشیم می‌توان ۴ دسته کلی در نظر گرفت:
از محل سود انباشته
از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
به روش صرف سهام
در ادامه انواع روش‌های افزایش سرمایه و فرآیندهای آن‌ها بطور مفصل توضیح داده خواهد شد. روند افزایش سرمایه در شرکت‌ها به این صورت است که در مرحله اول هیئت مدیره شرکت پیشنهاد خود را به همراه دلایل کافی در خصوص افزایش سرمایه به سهامداران شرکت ارائه می‌کند. این پیشنهاد در مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت مورد رای‌گیری سهامداران شرکت قرار می‌گیرد. سپس در صورت تصویب این پیشنهاد در مجمع و پس از ارائه مجوز از سوی سازمان بورس، افزایش سرمایه شرکت صورت می‌گیرد. با افزایش سرمایه، قیمت سهام شرکت دستخوش تغییر می‌شود و روش تغییر افزایش سرمایه شرکت، اثرات متفاوتی در این تغییرات قیمت دارد.
هنگامی که یک شرکت در بورس اوراق بهادار بخواهد سرمایه خود را افزایش دهد باید تعدادی سهام جدید منتشر کند و به سهامداران بفروشد تا مبلغ مورد نیاز برای افزایش سرمایه را تأمین کند. تفاوت اصلی بین انواع روش‌های افزایش سرمایه، در محل تأمین این منابع جدید است.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته
طبق قانون تجارت ایران، شرکت‌ها ملزم هستند بخشی از سود سالانه خود را در یک حساب بانکی که به همین نام (سود انباشته) می‌باشد، واریز و نگهداری کنند. منظور از سود انباشته رقمی است که در حساب بانکی جمع می‌شود. وقتی شرکت‌ها برای عملیات توسعه‌ای مختلف از جمله راه‌اندازی واحدهای جدید نیازمند منابع مالی هستند، می‌توانند از این سود انباشته استفاده کنند و رقم تخصیص داده شده را به سرمایه شرکت اضافه کنند.
سهامداران پولی برای سهام جدید خود پرداخت نمی‌کنند؛ به سهامی که به این روش به سهامدار تعلق می‌گیرد، سهام جایزه گفته می‌شود. در روش سود انباشته، درصد مالکیت شما در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می‌شود، تعداد سهام شما نیز افزایش پیدا می‌کند. از نظر تئوریک میزان دارایی شما نیز تغییری نمی‌کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام شما زیاد می‌شود، قیمت سهام کاهش پیدا می‌کند.
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
در مواقعی که شرکت نیاز به منابع جدید برای طرح‌های توسعه‌ای خود دارد اما سود انباشته مناسبی در اختیار نداشته باشد، می‌تواند به یکی دیگر از روش‌های افزایش سرمایه که از محل آورده نقدی سهامداران است، اقدام به این کار کند؛ چون این روش نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، لذا شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران فعلی شرکت می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان «حق تقدم سهام» در اختیار سهامداران فعلی قرار می‌گیرد. به سهامدار در مدت زمان مجاز (معمولا 2 ماه) برای معاملات این اوراق که به آن مهلت پذیره‌نویسی گفته می‌شود، دو راهکار ارائه داده می‌شود:
پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این روش سهامدار به ازای هر سهم باید مبلغی را در بازه زمانی ۲ ماهه به شرکت پرداخت کند. این مبلغ در ایران معمولاٌ هزار ریال(قیمت اسمی سهم) است. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه، حق تقدم تبدیل به سهم عادی می‌شود.
فروش حق تقدم: اگر سهامدار به هر علتی تمایل نداشته باشد که از حق تقدم‌های خود استفاده کند، می‌تواند در بازه زمانی دو ماهه حق تقدم‌های خود را به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم‌ها مانند سهام عادی در بورس قابل معامله هستند. حق تقدم هر سهم با اضافه شدن حرف «ح» پس از نماد آن قابل شناسایی است. به‌عنوان نمونه حق تقدم ایران خودرو با نماد «خودروح» معامله می‌شود که در پنل کاربری معامله‌گران با وارد کردن اسم آن نماد قابل دیدن و معامله کردن است.
چناچه سهامداران در مهلت مقرر اقدام به پذیره نویسی نکنند و یا از فروش گواهی حق تقدم خود صرف نظر کنند، شرکت بعد از دوره پذیره نویسی، گواهی‌های باقی مانده را به عنوان حق تقدم‌های استفاده نشده از طریق بورس در معرض فروش قرار می‌دهد و پس از فروش، مبلغ حاصله را به حساب سهامداران قبلی واریز می‌کند. افراد جدیدی که این حق تقدم‌های استفاده نشده را در بازار خریداری می‌کنند، جایگزین سهامداران قبلی می‌شوند.
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها
در این روش از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، شرکت دارایی‌های ثابت و مشهود خود را نظیر زمین، ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات، سرمایه‌گذاری‌ها و … را مورد تجدید ارزیابی قرار می‌دهند. با این کار ارزش دارایی‌های شرکت در ترازنامه به روز می‌شود، در این روش پولی به شرکت وارد نمی‌شود و فقط یک عملیات حسابداری در صورت‌های مالی شرکت رخ می‌دهد. در این مدل از افزایش سرمایه نیز به همان مقدار که تعداد سهام شما افزایش پیدا می‌کند، قیمت آن کاهش پیدا می‌کند، در نتیجه تغییری در دارایی شما رخ نمی‌دهد.
افزایش سرمایه به روش صرف سهام
افزایش سرمایه به روش صرف سهام یکی از با اهمیت‌ترین نوع تامین مالی در بازارهای توسعه یافته است؛ اما به دلیل عدم شناخت، توجیه نبودن مدیران و نگرانی بابت فروش نرفتن سهام این روش در ایران مجهور باقی مانده است.
زمانی که گزارش توجیهی حسابرس، مجوز سازمان بورس و رای مجمع فوق‌العاده، افزایش سرمایه از محل صرف سهام را تایید کنند، سهام جدیدی علاوه بر مبلغ ۱۰۰ تومان (قیمت اسمی هر سهم) عرضه و به فروش می‌رسد. با توجه به این موضوع می‌توان افزایش سرمایه از محل صرف سرمایه را این چنین بیان کرد: «تفاوت قیمت اسمی و قیمت فروش یک سهم». در این روش شرکت سهام را از طریق پذیره‌نویسی و با قیمتی بالاتر از قیمت اسمی به فروش می‌رساند. سپس مبلغی که از تفاوتِ قیمت فروش و قیمت اسمی به دست آمده‌است را به حساب اندوخته خود انتقال می‌دهد. البته شرکت می‌تواند به جای انتقال تفاوت قیمت به حساب اندوخته، سهام جدید به سهامداران قدیمی ارائه کند.
بهترین نوع افزایش سرمایه کدام است؟
باید توجه داشت ساختار شرکت‌ها با یکدیگر تفاوت داشته و از آنجا که هر یک پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، نمی‌توان نسخه‌ای کلی برای همه شرکت‌ها در نظر گرفت. افزایش سرمایه‌ای که سبب ورود منابع جدید مالی به شرکت شود، شرایط مناسب‌تری را برای توسعه فعالیت‌ها رقم می‌زند. بنابراین افزایش میزان سرمایه از طریق آورده نقدی و همچنین صرف سهام به‌صورت کلی بهتر است. همچنین روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها از آنجا که عملا پولی وارد شرکت نشده و صرفاً یک عملیات حسابداری برای بهبود صورت‌های مالی شرکت محسوب می‌شود، به‌ویژه برای شرکت‌های ورشکسته و مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت مناسب ارزیابی می‌شود.