شاخص

شاخص (Index) در واقع یک معیار آماری و به عنوان ابزاری جهت سنجش و نمایانگر وضعیت کلی، روند رشد و افزایش بازار طی دوره‌های قبل و جاری می‌باشد و دارای شاخص‌های مختلف هستند که وضعیت‌های متفاوت بورس را از جنبه خاصی بررسی می‌کند. در زندگی روزمره شاخص‌های مختلفی از قبیل شاخص آلودگی هوا، شاخص امید به زندگی، شاخص میزان بارندگی و ... را دیده‌اید. همچنین در اخبار، روزنامه‌ها و فضای مجازی، مفهوم شاخص بورس موضوعی قابل مشاهده و میزان رشد یا افت شاخص بورس بررسی شده است.

شاخص كل

جمله "شاخص کل بورس امروز با ۲ درصد افزایش نسبت به روز قبل به ۸۰۰۰۰ واحد رسید." نمونه اخباری است که به طور متناوب از تلویزیون و رادیو شنیده می‌شود. اما دقیقاً شاخص کل بورس به چه معناست؟

شاخص کل که با نام شاخص کل قیمت (Tehran Exchange Price Index) نیز نامیده می‌شود؛ در سال 1369 فعالیت خود را آغاز کرده و به صورت یک سبد فرضی از کل شرکت‌های موجود در بازار سرمایه که بازدهی بورس را نشان می‌دهد و بیان کننده عددی است که بازدهی و تغییرات مثبت یا منفی کل بازار را نشان می‌دهد. در نظر داشته باشید که شاخص کل، میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران را بیان نمی‌کند. برای شاخص یک واحد اندازه‌گیری خاص تعریف نشده و معمولاً یک سال مشخص را به عنوان سال پایه تعریف و تمام ارقام شرکت‌ها در آن به عنوان ارقام مبنا در سال پایه تعریف می‌شود.

شاخص کل هم وزن

شاخص هم وزن از سال 1393 در بازار بورس ایران برای رفع مشکل اثرگذاری بالای سهم شرکت‌های بزرگ در بین سرمایه‌گذاران و فعالان بازار بورس رایج شد. در این فرآیند که با دقت نظر بالاتری بر پایه آموزش تحلیل تکنیکال و آموزش تحلیل بنیادی نسبت به ورود و خروج نقدینگی، وضعیت کلی بازار سرمایه را می‌سنجد، منجر به تصمیمات بهتری می‌شود. لازم به ذکر است که وزن شرکت‌ها در شاخص هم ‌وزن تأثیر چندانی ندارد و سرمایه آن‌ها یکسان در نظر گرفته می‌شود.

شاخص قیمت و بازده نقدی

در واقع شاخص قیمت و بازده نقدی (Tedpix) نام دیگری است که بر شاخص کل نهاده‌اند و عبارت از برآیند عملکرد شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران به جهت بازده سود خالص و قیمت در بین فعالان بازار می‌باشد. اگر این شاخص نسبت به دوره قبل افزایش یافته باشد به این معناست که بازدهی بورس به طور میانگین افزایش یافته و اگر این شاخص کاهشی باشد به این معناست که بازدهی بورس به طور میانگین کاهشی بوده است.

نکته قابل ذکر در مورد شاخص کل این است که شرکت‌های بزرگتر تأثیر بیشتری بر شاخص کل دارند. به این صورت که اگر عمده سهام موجود در بازار در دامنه منفی معامله شوند ولی چند معامله مثبت بر روی سهم‌های بزرگ انجام شود، شاخص کل مثبت می‌گردد. این مورد یکی از ضعف‌های اصلی شاخص کل بورس است. این شاخص عمدتاً کارکرد تبلیغاتی دارد و هیچگاه نمی‌توان این شاخص را به عنوان یک معیار اصلی برای بررسی بورس استفاده کرد. این شاخص با فرمول زیر محاسبه می‌گردد:

Pit = قیمت شرکت i ام در زمان t
qit = تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان t
Dt = عدد پایه در زمان t که در مبدأ برابر pioqio∑
Pio = قیمت شرکت i ام در زمان مبدأ
qio = تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان مبدأ
n = تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

شاخص قیمت

شاخص قیمت یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس می‌باشد که بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است و بر خلاف شاخص کل، سود تقسیمی شرکت‌ها در این شاخص لحاظ نمی‌شود. اگر شاخص قیمت بورس در مدت یک سال ۱۵ درصد رشد داشته باشد، به این معنی است که سطح عمومی قیمت‌ها در بورس نسبت به یک سال گذشته به طور متوسط ۱۵ درصد رشد داشته است. تفاوت عمده این شاخص با شاخص کل این است که در شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکت‌های بورسی در فرمول شاخص مورد محاسبه قرار می‌گیرد، درصورتی که در شاخص کل علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها هم در محاسبه شاخص لحاظ می‌شود. در این شاخص نیز مثل شاخص کل، وزن شرکت‌ها در تأثیر آنها بر شاخص قیمت اهمیت دارد، یعنی هرچه شرکت بزرگتر باشد، تأثیر آن بر شاخص قیمت نیز بیشتر است.

شاخص قیمت هم ‌وزن

در شاخص قیمت هم‌وزن، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص قیمت سهیم هستند و نوسانات مثبت و منفی شرکت‌های کوچک، به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکت‌های بزرگ در این شاخص تأثیرگذار است.

شاخص صنعت و شاخص مالی

به طور کلی شرکت‌ها بر اساس ماهیت فعالیتشان به دو بخش صنعتی و مالی تقسیم‌بندی می‌شوند. شرکت‌های حاضر در شاخص صنعت (Industry Index) نشان‌دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش شرکت‌های تولیدی و خدماتی نظیر مخابرات، خودروسازی، سیمان، پتروشیمی و ... هستند که دو دسته اصلی شرکت‌های بورسی را شامل می‌شوند و بیش از ۶۰ درصد شرکت‌های فعال در بورس را تشکیل می‌دهند. هم‌چنین بخش شاخص مالی (Financial Index) نیز میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مشاوره مالی و شرکت‌های تأمین سرمایه نظیر بانک‌ها محسوب می‌شوند. برای مثال شرکت پتروشیمی زاگرس و پتروشیمی فن‌آوران که به تولید متانول اشتغال دارند در شاخص صنعت و شرکت تأمین سرمایه نوین و تأمین سرمایه لوتوس پارسیان در شاخص مالی تقسیم‌بندی می‌گردند.

شاخص سهام آزاد شناور

پیش از آشنایی با "شاخص سهام آزاد شناور"، بررسی مفهوم "سهام شناور آزاد" الزامی می‌باشد. سهام شناور آزاد به بخشی از یک شرکت سهامی اطلاق می‌شود که دارندگان آن آماده عرضه و فروش آن سهام هستند و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک قابل معامله باشد. به صورت کلی سهام شرکت‌های بورسی را سهامداران حقیقی و حقوقی خریداری کرده و سهامداران حقوقی مالکان پرنفوذی در شرکت‌های بورسی به حساب می‌آیند. سهامدار راهبردی، سهامدارانی هستند که در کوتاه مدت، قصد واگذاری سهام خود را نداشته و معمولاً می‌خواهند برای اعمال مدیریت خود، این سهام را حفظ کنند.

زمانی که شخص حقوقی یا حقیقی درصد بالایی از سهام یک شرکت را در اختیار داشته باشد، به عنوان سهامدار اصلی آن شرکت شناخته شده و سهام تحت مالکیت آن‌ها جزو سهام فعال در بازار معامله نمی‌شود. با توجه به این موضوع، سهام شناور به درصدی از سهام که معمولاً در شرکت‌های بورسی در اختیار سرمایه‌گذاران خرد (غالباً حقیقی) قرار دارد و قابلیت خرید و فروش در بازار را دارا می‌باشد، و سهام با هدف نگهداری و یا افزایش کنترل در شرکت خریداری نمی‌شود.

مقاله " سهام شناور آزاد " مطالعه شود.

شاخص بازار اول و دوم

بورس اوراق بهادار بر اساس مؤلفه‌هایی نظیر میزان سرمایه، تعداد سهامداران، وضعیت سودآوری، تعداد سهامی که توسط سهامداران حقیقی در بازار خرید و فروش می‌شود یا اصطلاحاً سهام شناور آزاد و ... شرکت‌های بورسی را دسته‌بندی کرده است. بر اساس این تقسیم‌بندی، شرکت‌هایی که شرایط بهتری داشته باشند در بـازار اول و دیگر شرکت‌های بورسی در بازار دوم دسته‌بندی می‌شوند. در این میان شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند به دو دسته تابلو اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند. برای هر یک از این دسته‌بندی‌ها یک شاخص وجود دارد که میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‌دهد که در این گروه‌ها حضور دارند.

شاخص 50 شرکت فعال‌تر

سازمان بورس اوراق بهادار هر چند وقت یکبار (معمولاً به صورت فصلی) فهرستی براساس وضعیت معامله شرکت‌ها و درجه نقدشوندگی آن‌ها ارائه می‌دهد که 50 شرکت فعال‌ یا برتر را معرفی می‌کند؛ شیوه محاسبه‌ی آن با تفاوت تعداد شرکت‌های لحاظ شده، مشابه شاخص کل است و بازگوکننده روند رشد این شرکت‌ها است.

شاخص 30 شرکت بزرگ‌تر

شرکت بورس اوراق بهادار بعد از عملیاتی شدن شاخص سهام شناور، شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر را که نماد وضعیت واقعی بازار سهام کشور و طبق استاندارد جهانی است را به کار گرفت که به صورت میانگین وزنی و براساس سهام شناور آزاد محاسبه می‌شود. انتخاب این شرکت‌ها در میان 100 شرکت پذیرفته شده، براساس ارزش بازار و معیار نقد‌شوندگی انجام می‌شود.

دو نکته قابل توجه در خصوص شاخص کل که باید مد نظر سرمایه‌گذاران باشد:

نکته اول اینکه افزایش شاخص کل، لزوماً به معنای سودآوری سهام در همه شرکت‌های حاضر در بورس نیست، همان‌طور که کاهش شاخص کل نیز لزوما ً به معنای ضرردهی سـهام همه شرکت‌هـا در بورس نیست. زيرا همانگونه که گفته شد، شاخصِ كل بیانگر میانگین بازدهی بورس است و چه بسا در برخی موارد، علیرغم رشد قابل توجه شـاخص کلِ بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهامداران خود را با زیان مواجه سازند یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سـهام خود دارند، سود قابل قبولی بـه دست می‌آورند. بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفاً با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل در خصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند و حتی در شرایط رشد مستمر شاخص کل نیز در انتخاب سهام، باید کاملاً دقت کنند.

نکته دوم ارتباط بین شاخص کل و سبد سهام است. حتماً بخاطر دارید که یکی از اصول بسیار مهم سرمایه‌گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکت‌های موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازدهی آن سرمایه‌گذار نیز به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده می‌شود، نزدیک‌تر خواهد بود. تا آنجا که اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سيستم خود را به طور کامل، منطبق بر ترکیب تمامی سهام حاضر در بورس کند، بازدهی وی نیز به طور کامل منطبق بر نوسانات شاخص كل بورس خواهد بود و مثلاً با رشد 30 درصدی شاخص، وی نیز حدودا 30 درصد سود بدست خواهد آورد.

شاخص

مفهوم شاخص در بازار بورس ایران