یکی از اصلی‌ترین کارها در تحلیل تکنیکال، تعیین روند حرکتی سهام است و شاخص‌های مختلفی در تعیین این مسئله به ما کمک می‌کنند. نرخ تغییر یا Rate Of Change که به اختصار ROC گفته می‌شود، یک شاخص تحلیل تکنیکال مبتنی بر حرکت می‌باشد و پارامتری است که بر اساس آن می‌توان تغییرات قیمت سهام یا شاخص را اندازه‌گیری کرد. به کمک این مقدار می‌توان از وجود حباب در بورس آگاه شویم و آن را پیش‌بینی کنیم. زمانی که بخواهیم ROCرا اندازه‌گیری کنیم باید به سرعت تغییرات یک متغیر در یک محدوده زمانی معین، دقت نماییم. محدوده حرکت اندیکاتور ROC در بازه مثبت و منفی بین عدد صفر است و حول این محور در نوسان است. قرار گرفتن اندیکاتور در محدوده مثبت نشان‌دهنده روند صعودی است، به همین ترتیب زمانی که اندیکاتور در محدوده منفی باشد، از یک روند نزولی خبر می‌دهد. سیگنال خرید و یا فروش در این اندیکاتور مشخص است.
به این نکات در مورد روند حرکت اندیکاتور ROC توجه کنید:
1) نرخ قیمت (ROC) نشانگر حرکت نامحدود است که در آنالیز فنی در برابر یک نقطه میانی سطح صفر استفاده می‌شود.
2) افزایش ROC معمولاً روند صعودی را تأیید می‌کند، در حالی که روند نزولی ROC نشان‌دهنده روند نزولی قیمت است.
3) هنگامی که قیمت خنثی است، ROC نزدیک به صفر حرکت خواهد کرد.
فرمول محاسبه اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر
برای محاسبه اندیکاتور ROC، ابتدا اختلاف قیمت سهم را در دو دوره زمانی فعلی و قبلی به دست می‌آوریم.
نرخ تغییر = ((قیمت بسته‌شدن فعلی سهم – قیمت بسته‌شدن n دوره قبلی سهم) / قیمت بسته‌شدن n دوره قبلی سهم) * ۱۰۰
در محاسبات این اندیکاتور، مقدار فعلی سهام یا شاخص را بر همان مقدار در گذشته تقسیم می‌کنند. این پارامتر به لحاظ ریاضی به شکل دیگری نیز تعریف می‌شود. حاصل تقسیم قیمت فعلی و قیمت پیشین را از عدد ثابت یک کم و سپس در عدد ثابت ۱۰۰ ضرب می‌کنیم، نرخ تغییر به دست می‌آید:
ROC = ((closing pricep / closing pricep-n) – 1) * 100
هر دو فرمول به لحاظ ریاضی پاسخی یکسان خواهند داشت.
چگونگی محاسبه اندیکاتور ROC
انتخاب n در محاسبه ROC اهمیت دارد. معامله‌گرانی که بصورت کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری می‌کنند به سراغ اعداد کوچک‌تر می‌روند. مقادیر کوچک n سبب تغییرات سریع ROC نسبت به تغییرات قیمت خواهد شد. این مقادیر کوچک گاهی می‌تواند سبب دریافت سیگنال‌های اشتباه گردد. معامله‌گران بلند مدت مقادیر بزرگتری برای n انتخاب می‌کنند که سبب تاخیر در واکنش‌های ROC می‌شود؛ اما می‌تواند اعتبار بیشتری داشته باشد.
چرا اندازه‌گیری ROC مهم است؟
اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر یک ابزار مهم برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود. در نظر بگیرید که اوراق قرضه یا سایر سهامی که ROC آن‌ها مثبت است، در کوتاه‌مدت می‌توانند سودآوری خوبی داشته باشند. بر عکس این قضیه نیز صادق است. یعنی ROC منفی یا پایین‌تر از میانگین متحرک، خبر از کاهش احتمالی ارزش دارایی می‌دهد. به این ترتیب سهام‌داران می‌توانند با آگاهی از این مسئله اقدام به فروش دارایی خود کنند. از سوی دیگر با اندازه‌گیری ROC می‌توان از وجود حباب در بازار مطلع شد. در نظر بگیرید که مومنتوم بازار خبر از شرایط مطلوبی می‌دهد و افراد به دنبال سهامی با ROC مثبت هستند. در این شرایط جهش کوتاه‌مدت ROC در صندوق‌های قابل معامله در بورس یا شاخص، می‌تواند علامتی مبنی بر وجود حباب در بورس باشد.
واگرایی در اندیکاتور ROC
از واگرایی‌های اندیکاتور می‌توان سیگنال‌های تغییر روند را دریافت کرد. در این اندیکاتور واگرایی منفی به معنای نزولی شدن روند قیمت است. در مواقعی که اندیکاتور از افزایش قیمت خبر می‌دهد در حالیکه روند نزولی است، می‌توان انتظار تغییر روند از حالت نزولی به صعودی را داشت.
لازم به ذکر است سیگنال هایی که از واگرایی به دست می‌آیند به لحاظ زمان‌بندی قابل اعتماد نیستند زیرا ممکن است واگرایی طولانی مدت اتفاق بیفتد ولی تغییر روند رخ ندهد.
مقایسه اندیکاتور ROC و Momentum
شباهت این دو اندیکاتور بسیار است و این موضوع به ویژه اگر مقدار n در آن‌ها مشابه باشد، بیشتر است و نتایجی که از بررسی این دو اندیکاتور حاصل می‌شود، تقریباً مانند هم خواهد بود. قیمت فعلی و قیمت n دوره قبلی را در اندیکاتور ROCاز هم کم می‌کنیم و سپس بر قیمت دوره n تقسیم می‌شود و در نتیجه درصد تغییرات مشاهده می‌شود. در اندیکاتور مومنتوم این کار متفاوت است. در این اندیکاتور، تفاوت دو قیمت در عدد ۱۰۰ ضرب می‌شود یا این‌که قیمت فعلی سهم را باید بر قیمت n دوره قبلی تقسیم کرد و سپس حاصل را در عدد ۱۰۰ ضرب کرد. نتایج حاصل از این دو اندیکاتور تقریبا یکسان است، اما به دلیل تفاوت‌های جزئی موجود در محاسبات ممکن است که تحلیل‌گران یکی از این دو را نسبت به دیگری بهتر بدانند و از آن در تحلیل‌های خود استفاده کنند.
محدودیت‌های اندیکاتور نرخ تغییر
از جمله مشکلاتی که در استفاده از اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر با آن مواجه می‌شویم، می‌توان به این مورد اشاره کرد که تفاوتی میان قیمت دوره‌های قبلی و قیمت فعلی در نظر نمی‌گیرد و در فرایند پیش‌بینی قیمت، وزن یکسانی را برای این دو قیمت در نظر می‌گیرد. این امر در شرایطی رخ می‌دهد که برخی از تحلیل‌گران تکنیکال، قیمت فعلی بازار را مهم‌تر از قیمت‌های قبلی می‌دانند و قیمت فعلی را عاملی که موجب تحرکات آینده قیمت می‌شود در نظر می‌گیرند. مسئله دیگری که در این اندیکاتور وجود دارد، حرکات Whipsaw است که در نزدیکی‌های نقطه صفر به میزان زیادی مشاهده می‌شود. این مسئله ممکن است به دلیل روند خنثی باشد که تغییرات و نوسانات کوچک سهم را به دنبال دارد. در این شرایط اندیکاتور هم تمایل به حرکت به سمت صفر دارد. این شرایط می‌تواند منجر به آن شود که معامله‌گران روندی، سیگنال‌های نادرست دریافت کنند. هرچند به این مسئله می‌توان از زاویه‌ای مثبت هم نگاه کرد؛ یعنی ROC می‌تواند روند خنثی را به ما نشان دهد.
محدودیت دیگر این اندیکاتور، به سیگنال‌های زود هنگامی که ممکن است دریافت شوند، مربوط می‌باشد. در شرایطی کهROC واگرایی را نشان می‌دهد، این امکان وجود دارد که برای مدتی قیمت در همان روند باقی بماند. پس نمی‌توان به واگرایی به چشم یک سیگنال معتبر نگاه کرد. در این موقعیت بهتر است از اندیکاتورهای دیگر و شیوه‌های تحلیلی مختلفی کمک گرفته شود.