نسبت‌های فعالیت ابزاری است که برای سنجش کاربرد دارایی‌های شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد و از طریق ارزیابی میزان فروش و تأثیر دارایی‌ها بر آن اندازه‌گیری می‌شوند. استفاده از این نسبت‌ها برای شرکت‌ها اهمیت زیادی دارد زیرا عملکرد آن‌ها را در انجام فعالیت‌هایی مثل تولید و فروش محصول و تسویه بدهی‌ها نشان می‌دهد. مهم‌ترین کاربردی که نسبت‌های فعالیت دارند این است که اقلام ترازنامه را با صورت سود و زیان مرتبط می‌سازد. در واقع نسبت‌های فعالیت بیانگر این موضوع هستند که تا چه میزان یک شرکت از منابع خود به نحو کارا و مؤثر استفاده می‌کند.
انواع نسبت‌های فعالیت
- دوره گردش موجودی کالا
- دوره وصول مطالبات
- دوره گردش مواد و کالای نیم‌ساخته
- دوره واریز بستانکاران
- دفعات گردش سرمایه جاری
- دفعات گردش سرمایه ثابت
- دفعات گردش دارایی
- درصد تغییر فروش
1) دوره گردش موجودی کالا
نشان‌دهنده این است که موجودی کالا و مواد شرکت، در یک بازه زمانی مشخص چند بار به فروش رسیده و چند بار جایگزین شده است. به زبان ساده‌تر یعنی مدت زمانی که طول می‌کشد تا مواد اولیه تبدیل به کالا شود و به فروش برسد.
- کوتاه بودن این مدت زمان به معنای عملکرد مناسب و سریع شرکت در فرایند تولید و فروش محصولات است.
- پایین بودن این نسبت ممکن است ناشی از کاهش فروش یا افزایش موجودی طی دوره باشد.
نحوه محاسبه:
1) متوسط موجودی کالا
2) دفعات گردش کالا
3) دوره گردش کالا
2) نسبت گردش دارایی
این نسبت بیانگر میزان تأثیرگذاری گردش دارایی‌ها در کسب درآمد شرکت است. در واقع نشان می‌دهد چگونه افزایش دارایی‌ها در کسب درآمد بیشتر شرکت تأثیر داشتند.
نحوه محاسبه:
چنانچه نسبت گردش دارایی یک شرکت بالا باشد یعنی آن شرکت از مجموع دارایی‌ها و امکانات خود بطور موفق استفاده کرده است.
3) نسبت گردش دارایی‌های ثابت
بیانگر میزان تأثیرگذاری دارایی‌های ثابت شرکت بر کسب درآمد آن است.
نحوه محاسبه:
اگر نسبت گردش دارایی‌های ثابت بالا باشد، نشان‌دهنده این موضوع است که شرکت در استفاده از این دسته از دارایی‌ها به عنوان یکی از عوامل، موفق عمل کرده است. چنانچه این نسبت پایین باشد، ناشی از سرمایه‌گذاری بیش از حد در دارایی‌های ثابت و پایین بودن درآمد شرکت، نسبت به آن است.
4) دوره وصول مطالبات
جهت آنالیز کیفی حساب‌ها و اسناد، مطالبات شرکت را بررسی می‌کنند. منظور از نسبت دوره وصول مطالبات دوره زمانی است که با فرایند فروش آغاز می‌شود و تا وصول کامل وجوه مربوطه ادامه دارد.
نحوه محاسبه:
1) گردش مطالبات
2) دوره وصول مطالبات
کوتاه بودن دوره وصول مطالبات، نشان‌دهنده چابکی شرکت در دریافت مطالبات خود است.
5) دوره گردش عملیات
بازه زمانی که طی آن شرکت مواد اولیه را خریداری و کالایی را تولید می‌کند و به فروش می‌رساند و هزینه آن را دریافت می‌کند.
نحوه محاسبه:
نحوه محاسبه نسبت دوره گردش عملیات در شرکت‌های غیرتولیدی با شرکت‌های تولیدی متفاوت است.
شرکت‌های غیرتولیدی:
دوره گردش موجودی کالا+ دوره وصول مطالبات= دوره گردش عملیات
شرکت‌های تولیدی:
دوره گردش موجودی کالا+ دوره وصول مطالبات+ دوره تولید کالا = دوره گردش عملیات
دوره تولید کالا: به مدت‌زمانی که مواد اولیه به کالای ساخته شده تبدیل می‌شود، دوره تولید گفته می‌گویند. شرکتی که دوره وصول مطالباتش کمتر باشد، دوره گردش عملیات کوتاهی دارد در نتیجه نیازمند سرمایه در گردش کمتری است.
6) نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش
این نسبت نشان می‌دهد که چه مقدار از سرمایه در گردش شرکت را موجودی کالا تشکیل می‌دهد.
نحوه محاسبه:
بدهی جاری- دارایی جاری = سرمایه در گردش
نسبت موجودی کالا:
بالا بودن این نسبت بیانگر این است که شرکت در عملیات جاری خود دارای مشکل است. تولید موجودی کالا به معنای تبدیل یک دارایی مولد (جاری) به یک دارایی غیر مولد است و تا زمانی که این دارایی به فروش نرسد و وجوه نقد حاصل از آن به چرخه تولید بازنگردد، نمی‌توان از عملیات شرکت انتظار بازدهی داشت.
نکته: زمانی که سرمایه در گردش شرکت مقدار منفی به خود می‌گیرد برای بررسی وضعیت بهتر است به ارزیابی نسبت‌های نقدینگی آن در دوره‌های مورد نظر بپردازیم.
7) نسبت گردش سرمایه جاری
سرمایه در گردش بخشی از خالص دارایی‌های جاری می‌باشد که بصورت مستقیم یا غیرمستقیم تسهیلاتی را در چرخه تولید ایجاد می‌کنند. نسبت گردش سرمایه جاری نشان‌دهنده تأثیر سرمایه در گردش را در فروش شرکت است.
نحوه محاسبه:
بدهی جاری- دارایی جاری = سرمایه در گردش
جهت محاسبه نسبت گردش سرمایه جاری، میزان فروش شرکت را بر سرمایه در گردش آن تقسیم می‌کنیم.
دلایل افزایش نسبت گردش سرمایه جاری در یک شرکت:
1) کاهش یافتن سرمایه در گردش (مخرج کسر)
2) افزایش فروش (صورت کسر)
بهتر است این نسبت در کنار نسبت دوره گردش عملیات، مقایسه و ارزیابی شود.
8) نسبت دوره بازپرداخت بستانکاران
جهت محاسبه دفعات پرداخت به بستانکاران، قیمت تمام شده کالای خریداری شده را به حساب متوسط بستانکاران که از تقسیم حساب‌ها و اسناد پرداختی انتهای دوره تقسیم بر 2 به دست می‌آید، تقسیم می‌کنیم. حال با تقسیم عدد ۳۶۵ بر نتیجه کسب شده، نسبت دوره بازپرداخت به دست می‌آید.
