ترکیه کشوری فراقارهای در اوراسیا است که بخش بزرگ کشور یعنی آناتولی در قاره آسیا و بخش کوچک یعنی ترکیه در قاره اروپا قرار دارد. ترکیه در شرق با کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، و گرجستان، در جنوب شرقی با عراق و سوریه و در شمال غربی (بخش اروپایی) با بلغارستان و یونان همسایه است. همچنین ترکیه از شمال با دریای سیاه، از غرب با دو دریای کوچک مرمره و اژه و از جنوب غرب با دریای مدیترانه مرز آبی دارد. دو تنگه راهبردی بسفر و داردانل نیز در اختیار ترکیه است. پهناوری ترکیه ۷۸۳.۳۵۶ کیلومتر مربع است. ترکیه کشوری کوهستانی و نسبتاً پرباران است شکل این کشور مانند یک مستطیل است که از سوی شرق و غرب امتداد یافتهاست.
ترکیه با قرار گرفتن در یکی از حساسترین مناطق جهان، دارای موقعیت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی است و گذرگاه شمال غرب آسیا و اروپا به شمار میآید و کشورهای بسیاری، به ویژه کشور ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده میکنند. ترکیه از آب و هوای جلگهای برخوردار است و مکانهای توریستی بسیاری دارد، به همین دلیل سالانه تعداد زیادی توریست به این کشور مسافرت میکنند. جمعیت کشور ترکیه نزدیک ۸۴ میلیون نفر (برآورد ۲۰۲۰) میباشد، که حدوداً ۷۵ تا ۸۵ درصد مردم سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد هم علوی هستند. حکومت ترکیه سکولار است ولی بسیاری از مردم به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر و عید قربان در این کشور تعطیل رسمی است. همچنین ترکیب قومی در ترکیه حدود ۷۰٪-۷۵٪ درصد مردم ترک، ۱۸٪ درصد کرد و ۷٪-۱۲٪ را سایر باشندگان قومی ترکیه تشکیل میدهند .
زبان رسمی ترکیه، ترکی (استانبولی) است که در گذشته با خط عربی (عثمانی) نوشته میشد و پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی و تشکیل جمهوری ترکیه توسط آتاتورک در سال ۱۹۲۳ با خط لاتین نوشته میشود. ترکیه با نام امپراتوری عثمانی در چند صده گذشته، بخشهای بزرگی از خاورمیانه و جنوب شرقی اروپا را در دست داشتهاست.
احزاب ترکیه
احزاب در ترکیه جدای گرایشهای سیاسی و ایدئولوژیک، گرایشهای مذهبی و قومی نیز دارند.
AKP (عدالت و توسعه) : متعلق به اهل سنت و مذهبی سنتیهای تندرو میباشد.
MHP (حرکت ملی) : متعلق به ملی گرایان افراطی ترک و ترکمنها میباشد.
CHP (جمهوری خواه خلق) : توسط علویان ترکیه حمایت و مدیریت میشود.
HDP (دموکراتیک خلق) : متعلق به کردهای ترکیه میباشد.
اردوغان رییس حزب عدالت و توسعه ترکیه است و مدل سیاسی اردوغان مدل تلفیقی اسلامی دموکراسی میباشد که در سالهای گذشته باعث گشایشهای اقتصادی بزرگی برای این کشور شده بود و در سالهای نه چندان دور در ایران نیز از آن به عنوان مدل سیاسی کارآمد دنیای اسلام ذکر میشد. اما از سال ۲۰۱۱ بعد از مدتها آرامش و عدم وجود هرگونه اختلاف با همسایگان و دیگر کشورها با شروع نا آرامیها در سوریه، اردوغان تصمیم گرفت از اپوزوسیون سوریه حمایت کند که باعث تقابل غیر مستقیم این کشور با ایران نیز شد. در سال ۲۰۱۳ اما بدترین اتفاقات یعنی درگیریهای داخلی ترکیه شکل گرفت. از این نقطه، یعنی در ماههای می و جون سال ۲۰۱۳، آغاز ریزش بورس استانبول (به دلار) استارت خورد.
افزایش مشکلات اقتصادی و کاهش محبوبیت اردوغان باعث شد در سال ۲۰۱۵ با حزب MHP (حرکت ملی) اعتلاف کند و این حرکت باعث تغییر کامل رویکرد اردوغان در داخل کشور شد و بعد از کودتای جولای ۲۰۱۶ سیاستهای داخلی و خارجی کشور ترکیه کاملا دگرگون شد و از حالت تلفیقی اسلامی دموکراسی به یک حالت اسلامی تهاجمی تبدیل شد. به طوری که در جبهه خارجی به سوریه حمله کرد و بخشهایی از شمال سوریه را به تصرف خود درآورد. گذشته از این، درگیریهایی در دریای اژه بین ترکیه و یونان شکل گرفت. کار به اینجا ختم نشد و ترکیه با عراق نیز درگیر شد. با این وضعیت اقتصاد ترکیه فشار صدمات جنگ در چند جناح را تجربه میکرد. این شرایط بیشتر بدلیل نیاز اردوغان به حمایت حزب حرکت ملی و تن در دادن وی به خواستههای توسعه طلبانه نظامی این حزب بود. بی خردی حرکات اقتصادی ترکیه به علت مشکلات اردوغان در اداره شرایط پیش رو باعث هشدار ناظران و کارشناسان عرصه اقتصاد در مورد چالشهای عظیم آینده می باشد.
هیات حاکم ترکیه و در راس آن اردوغان مدل خاصی برای اقتصاد در نظر دارد که میتواند در بلند مدت جالب باشد. به طوری که بعضی از ناظران معتقدند که ترکیه به دنبال مدل اقتصادی چین در کاهش قیمت ارز داخلی و تصاحب بازارهای صادراتی است، تا حدی که ترکیه را تبدیل به شهرک صنعتی اروپا کند. بعنوان مثال: در صورت تمایل یک تولید کننده چینی برای تولید محصولی و فروش آن در بازار اروپا با توجه به سرکوب حزب و سندیکای کارگری در ترکیه و عدم وجود سیاستهای سبز (حافظ محیط زیست)، نزدیکی به اروپا (بازار هدف) نزدیکی به خاورمیانه (منبع مواد اولیه) این کشور در صورت ارزان بودن نیروی کار بهترین گزینه است. البته رسیدن به این اهداف مستلزم آن است که اردوغان در انتخابات ۲۰۲۳ توانایی بدست آوردن قدرت را داشته باشد.
اما در صورت عدم پیروزی اردوغان در سال ۲۰۲۳ این مدل اقتصادی نیز به طور کامل محو خواهد شد. در صورت به قدرت رسیدن CHP (جمهوری خواه خلق) در سال ۲۰۲۳، چشمانداز روشنتری برای سرمایه گذاران ایرانی وجود دارد. چراکه علویان ترکیه خود را میراثدار آتاتورک میدانند و دلایل و علایق سیاسی و قومیتی چشمگیری در این حزب نسبت به ایران وجود دارد.
در صورت پیروزی اردوغان در انتخابات سال۲۰۲۳ ترکیه با این پلن اقتصادی در یک بازه زمانی ۱۰ الی ۱۵ ساله بسیار قدرتمند خواهد شد. اما از چالشهای این پیروزی و قدرتمند شدن، از دست دادن سطح رفاه اجتماعی و قدرت اقتصادی مردم ترکیه در این بازه ۱۰ الی ۱۵ ساله خواهد بود. امیدواری اردوغان برای رسیدن به پیروزی، گروههایی هستند که به لحاظ گرایشات مذهبی و ایدئولوژیک به حزب حرکت ملی رای خواهند داد و دهکهای پایین جامعه که بدون تحلیل از ظاهر شیرین اخبار اقتصادی لذت میبرند. بعنوان مثال کارگرانی که افزایش ۵۰ درصدی حقوق کارگری بدون توجه آنها به کاهش و افت ۱۰۰ درصدی قیمت لیر، برایشان لذت بخش است.
مقایسه بازدهی سود بازار ترکیه و ایران به دلار از نوامبر ۲۰۰۸ تا به امروز و از می ۲۰۱۸ تا امروز نشان از آن دارد که بازدهی بورس استانبول از نوامبر ۲۰۰۸ تا امروز صفر درصد بوده است. (به دلار)
روش محاسبه: شاخص بورس استانبول تقسیم بر (نرخ دلار تقسیم بر لیر) که مساویست با حذف لیر. اما بورس ایران از نوامبر ۲۰۰۸ یعنی همان تاریخ تا به امروز ۴.۳ برابر شده است."
از ماه می ۲۰۱۸ یعنی زمانی که دونالد ترامپ برجام را پاره کرد و ما درگیر فشارهای بسیار شدید اقتصادی بودیم تا به امروز، بورس ایران ۱۰۴ درصد رشد داشته در صورتیکه شاخص بورس استانبول ۵۰ درصد افت داشته است (به دلار) و این نشانگر این موضوع است که با وجود تحریمهای اقتصادی همه جانبه نسبت به ایران، شاخص بورس ایران دو برابر رشد داشته و شاخص بورس استانبول نصف شده (با کاهش ۵۰ درصدی ارزش روبرو شده است). همین اواخر، در روز جمعه ۱۷ دسامبر ۲۰۲۱ با کاهش ۵ درصد قیمت لیر به دلار، شاخص بورس استانبول ۸.۵ درصد افت را شاهد بود.
اقتصاد ترکیه همیشه نیازمند و وابسته به فایننس خارجی میباشد. یعنی حساب جاری این کشور همیشه منفی است به جز سه ماه گذشته که به بیان دلایلش در پایین میپردازیم.