سبدگردانی یکی از روش‌های غیرمستقیم سرمایه‌گذاری در بورس است که می‌توان آن را به نوعی علم انتخاب و نظارت بر سرمایه‌گذاری دانست. هدف از سبدگردانی، بیشتر کردن بازده سرمایه‌گذاری با حد ریسک معقول است. سبدگردانی یعنی سپردن سرمایه به فردی که با استفاده از دانش و تجربه خود مسئولیت مدیریت سهام سرمایه‌گذار را بر عهده می‌گیرد و در بازار جهت بالا بردن بازدهی سرمایه تحت مدیریت خود اقدام به خرید و فروش هرگونه دارایی اعم از سهام، صندوق و غیره می‌کند. نام دیگر سبدگردانی "مدیریت پرتفوی" یا Portfolio Manager است.
سبدگردان کیست؟
سبدگردان‌ها کارشناسان حرفه‌ای بازار بورس هستند که عمدتاً سابقه طولانی فعالیت در بازار سرمایه را دارند. سبدگردان‌ها در ازای ارائه خدمات بر اساس صورت‌حساب صادره، کارمزد دریافت می‌کنند. سبدگردان می‌تواند در مجامع عمومی شرکت‌ها حضور یابد و رأی خود را به وکالت از مشتری اعلام نماید. سبدگردان می‌تواند علاوه بر دارایی‌هایی مثل سهام، هر نوع دارایی دیگری را سبدگردانی کند.
شرایطی که سبدگردان برای سرمایه‌گذاری در دارایی‌ها در نظر می‌گیرد
1) اهداف مشتری از سرمایه‌گذاری
2) میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار
3) مقاطع زمانی مورد نیاز جهت برداشت وجه از حساب
4) نسبت مناسب سرمایه‌گذاری‌ها در هر یک از دارایی‌ها
مهم‌ترین مزیت‌های سبدگردانی
- از دیگر مزایای سبدگردان، مدیریت ریسک است. او با دانشی که دارد، ریسک را به حداقل می‌رساند.
- با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری در بازار سهام نیازمند رصد لحظه‌ای است، ممکن است همه این فرصت را نداشته باشند، در نتیجه بهتر است کار را به یک سبدگردان سپرد.
- از مزیت‌های داشتن سبدگردان این است که فرد سرمایه‌گذار که دانش کافی در خصوص سرمایه‌گذاری ندارد و می‌خواهد از بازار عقب نباشد، سرمایه خود را در اختیار سبدگردان قرار می‌دهد.
منظور از "شخص امین" در سبدگردانی چیست؟
به شخص حقوقی که از میان مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان انتخاب شده است و نظارت بر فعالیت‌های سبدگردان دارد، "شخص امین" گفته می‌شود و با او قرارداد منعقد می‌گردد. قرارداد میان شرکت و شخص امین باید حداکثر دو روز کاری پس از عقد قرارداد و نهایی شدن آن نزد سازمان بورس به ثبت برسد. همچنین یک نسخه از قرارداد طبق ماده ۱۸ دستورالعمل تأسیس و فعالیت سبدگردان، به امین تحویل داده می‌شود. مشخصات بانکی حساب‌های مخصوص سبدگردانی باید نزد امین تأیید و ثبت گردد. امین باید بر تراکنش‌ها نظارت داشته باشد.
قرارداد سبدگردانی
قبل از اینکه سبدگردان بخواهد کارش رو شروع کند باید یک قرارداد رسمی با فرمت ارسالی سازمان بورس و اوراق بهادار، فیمابین شرکت دارای مجوز سبدگردانی و سرمایه‌گذار بسته شود. طی این قرارداد برای سرمایه‌گذار کد بورسی سبدگردانی اختصاصی از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی صادر می‌شود.
مفاد مهم قرارداد شامل بخش‌های زیر است:
1) آورده سرمایه‌گذار
2) کارمزدهای سبدگردانی
3) محدودیت‌های معاملاتی
4) گزارشات (ارائه گزارش با استفاده از نرم‌افزار رسمی سبدگردانی)
5) فرایند نظارت بر عملیات سبدگردانی (رعایت چهارچوب و مفاد قرارداد)
کد سبدگردانی
سبدگردان باید پس از تکمیل فرم تقاضای درخواست کد معاملاتی برای سبد اختصاصی، در 3 روز کاری پس از عقد و اجرایی شدن قرارداد سبدگردانی، فرم را به همراه نسخه‌ای از قرارداد به شرکت سپرده‌گذاری تحویل دهد. به این کد، کد سبدگردانی می‌گویند.
حداقل سرمایه لازم نهادهای مالی جهت دریافت مجوز سبدگردانی
حداقل سرمایه ثبتی و پرداختی متقاضی تأسیس شرکت سبدگردانی و حداقل حقوق صاحبان سهام شرکت‌های متقاضی سبدگردانی، معادل ۲ میلیارد تومان است. نهادهای مالی که فعالیت‌های سرمایه‌ای علاوه بر سبدگردانی دارند، باید سرمایه اضافه دیگری هم داشته باشند. (تا زمان نوشتن این مقاله)
مجازات سبدگردانی بدون مجوز
افرادی که بدون کسب مجوز اقدام به سبدگردانی می‌کنند طبق ماده ۵۲ قانون بازار اوراق بهادار، تحت پیگیرد قانونی قرار می‌گیرند. مرجع رسیدگی کننده یک یا ترکیبی از مجازات زیر را برای فرد متخلف در نظر می‌گیرد.
- تذکر کتبی بدون درج در پرونده نهاد مالی متخلف
- اخطار کتبی با درج در پرونده نهاد مالی متخلف
- تعلیق تمام یا بخشی از فعالیت‌های نهاد مالی تا حداکثر ۱ سال
- سلب صلاحیت مدیر یا مدیران نهاد مالی متخلف از تصدی برخی سِمت‌ها در نهاد مالی یاد شده تا حداکثر ۲ سال
- محرومیت مدیر یا مدیران متخلف نهاد مالی از تصدی سمت در تمام یا برخی از بورس‌ها، بازار‌های خارج از بورس، کانون‌ها و سایر نهادهای مالی تا حداکثر دو سال
- محرومیت مدیران نهاد مالی از به‌کارگیری گواهینامه‌های حرفه‌ای صادرشده توسط سازمان تا حداکثر ۲ سال
- لغو مجوز تأسیس نهاد مالی متخلف
- جریمه نقدی مطابق آیین‌نامه ماده ۱۴ قانون توسعه ابزار‌ها و نهادهای مالی جدید
کارمزد سبدگردان اختصاصی
سبدگردان و سرمایه‌گذار باید در خصوص نحوه محاسبه کارمزد سبدگردان اختصاصی، شرایط و زمان دریافت کارمزد با رعایت سقف کارمزد طبق قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار با یکدیگر توافق کنند. به عنوان مثال می‌تواند "درصدی از ارزش اوراق بهادار سبد اختصاصی به قیمت‌های پایانی همان روز" باشد.
شرکت‌های سبدگردان دارای مجوز فعالیت در ایران
تا پایان سال 1397 طبق گزارش منتشر شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، 93 نهاد مالی مجوز فعالیت سبدگردانی را دریافت کرده‌اند. در سامانه نهادهای مالی بازار سرمایه ایران می‌توانید نهادهای مالی دارای مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار را مشاهده نمایید.