بنجامین گراهام : "تنها دو نفر از آینده بازار خبر دارند. اولی خدا است و دومی دروغ گو. پس ما به دنبال پیش بینی آینده نیستیم و بر اساس رفتار کنونی بازار تصمیم گرفته و عمل می کنیم."
این جمله بن گراهام به روشنی مشخص میکند که بازار را باید بصورت منطقی و روانشناسانه نگاه کرد و از هرگونه پیش بینی و حدس زدن درباره آینده بازار پرهیز کرد و از روانشناسی سرمایه‌گذاران بازار نباید غافل شد. می‌توانم یک تضمین به شما بدهم که در آینده هم هـیچ چیـزی تغییر نخواهـد کـرد و مـردم بـه پیروی کردن از موجی که در بازار به راه می‌افتد و تلاش بـرای یک شـبه پولدار شدن ادامه خواهند داد. تاریخ خـودش را دوبـاره، دوباره و دوبـاره تکرار خواهد کرد. هیچ تحولی در دنیا هم نمی‌توانـد ایـن موضـوع را تغییـر دهد. اما چگونه یک سهامدار عادی می تواند از منظـر خـود بـه روانشناسی بازار بپردازد؟ در ادامه به چند نکته مهم اشاره خواهیم کرد.
انسانها همیشه شبیه به هم هستند
بازار سهام یک بیمار روانی است. برای کسب بهتـرین قیمت یک سهم در بازار یا باید طمع کار باشید و دیگران ترسـو یـا بـالعكس. زمـانی کـه شـما تاریخچه بازارهای مالی را مطالعه می‌کنید، نمی توانید از این نکته که انسانها همیشه در بعضی از جنبه‌ها با یکدیگر یکسان هستند، چشم پوشی کنید. علت اصلی آن را نمی دانیم امـا كـاملاً روشـن اسـت کـه حتـی اگـر بسیاری از داستان‌های عبرت آموز تاریخی را بخوانیم، باز هم کسانی هستند که هیچ گاه از آنها درس نمی‌گیرند .
سقوط‌های بازار در منظر تاریخ
سقوط‌های بزرگ اغلب بعد از سرخوشی‌های موجود در یک بازار گاوی رخ می دهد. نگرش موجود در این مرحله این است که شما باید مراقب باشید تا از قطاری که در حال حرکت است جا نمانید. چندی پیش بسیاری از مردم راهـی جـاده پـرپیچ و خـم اینترنـت شـدند. جمعیـت بـسـیاری ناامیـد از به دست آوردن سهام شرکت های اینترنتی بودند. مدتی بعد در بازار آن سهم ها به آتش کشیده شدند و به فروش رفتند. از این مهلکه شـایـد فقـط برخی از شرکت‌های بزرگ اینترنتی جان سالم به در بردند. در ادامه به برخی از سقوط‌های معروف بازار اشاره می کنیم:
جنون گل لاله، هلند 1637
در آن زمان لاله‌های کمیاب به وسیله سرمایه‌گذاران به قیمـت‌هـایی بـالاتر از اغلب ماشین‌های لوکس امروزی خریداری شد. تا زمانی که یک سقوط عظیم در بازار رخ داد. دیگر پیشنهاد دادن برای سرمایه‌گذاری در لالـه ماننـد یک شوخی بود. سرمایه‌گذاران لاله حداقل در پایان کار گل‌هایی داشتند که می‌توانستند به آن نگاه کنند و لذت ببرند اما چه چیـزی نصیب سـفـتـه بـازان سهام اینترنتی شد؟
شرکت دریای جنوب، انگلستان ۱۷۲۰
حدود یک قرن بعد، زمانی دوباره برای سقوط بود. شرکت دریای جنوب با مستعمرات اسپانیا در غرب هندوستان و همچنین آمریکای جنوبی توانسته بود نوعی انحصار در بازار انگلستان تشکیل دهد. بیشترین ارزش شرکت در آن روزها 500 میلیون پوند بود، تقریباً پنج برابر تمـام پول نقـد موجـود در سراسر اروپا در آن زمان. در نهایت قیمت هر سهم شرکت از ١٠٥٠ پوند به ۱۲۹ پوند سقوط کرد. یعنی ۸۸ درصد پایین تر از بیشترین ارزش تاریخی خود.
بحران وال استریت
در سال 1960 بازار سهام نیویورک یک بازار گاوی را تجربه کرد. دوره‌ای که از آن با عنوان «سال‌های برو-برو» یاد می شود. جالب است بدانیـد کـه کاخ آرزوهای بسیاری از مردم بر اساس شرکت‌هـای تکنولوژی پایـه‌ریـزی شده بود. هدف، پیدا کردن شرکت‌هایی دیگر مثـل آی بی ام و زیراکس بـود. شباهت‌های زیادی بین ایـن حبـاب و حبـاب شـرکت‌هـای اینترنتی که در سال‌های اخیر رخ داده وجود دارد. شرکت بازاریابی دانشجویان ملی یکی از شـرکت‌هـایی است که در آن زمـان یک شرکت معمـولی بـود و بـرای تعـدادی از شـرکت‌هـایی که محصولاتشان خاص جوانان بود، بازاریابی می‌کرد. فروشـنده مـاهری هـم شرکت را اداره می کرد که هر ساله برای شـرکت‌هـای مرتبط با فعالیتشـان، پیش بینی سودهای هنگفتی می‌کرد تا این که بحـران فـرا رسید و در واقـع ایـن بـحـران شـرکت بازاریابی دانشجویان ملی و شرکت‌های مشابه آن را دربر گرفت. قیمت هر سهم آن از بیشترین میزان خود که برابر با ١٤٠ دلار بود تا 3/5 دلار ریزش کرد. بدیهی است که این شرکت حداقل چشم انداز درآمـدی داشت. در دوره حباب شرکت‌های اینترنتی کافی بود تا با رسم یک ابر سفید در آسمان بـه توصیف سودهای آتی می پرداختید.
چند مثال از سقوط‌های تاریخی بازار را مشاهده کردید. در ادامه به چند نکته مهم روانشناسی از منظر خویشتن اشاره خواهیم کرد.
بازار سهام می‌تواند برای پنج سال تعطیل شود
تصور کنید سهمی را خریده‌اید که نمی‌توانید آن را بفروشید، چرا که بازار به مدت پنج سال تعطیل خواهد شد. مطمئن هستم کـه قبـل از چنین خریـدی خواستار فرصت بیشتری برای تحلیلی عمیق‌تر از شـرکت مـورد نظر هستید. در واقع می‌خواهیـد نـسـبت بـه زمـان‌هـایی کـه بـه طـور عـادی در بـازار سرمایه‌گذاری می‌کردید، منطقی‌تر و دقیق‌تر عمل کنید. چنانچـه تـحـت هـیچ شرایطی توانایی خروج از سهم را نداشته باشید، پنج سال بـرای شـمـا زمـانی طولانی به حساب خواهـد آمـد. سـرمایه‌گذاری مثـل وارن بافـت حتی با تعطیل شدن بازار به مدت پنج سال، باز هم به کسب نتایج خود ادامه خواهد داد. هدف من داشتن یک دیدگاه متفاوت نسبت به بازار سهام اسـت. بـازار برای سرمایه گذار، فقط ابزاری است برای خرید و فروش. این تنهـا جـذابيت بازار است. چشم انداز کوتاه مدت در بازار با فراز و نشیب های بسیاری همراه است و بعد از مدتی بازار را به یک مکان نسبتاً فاقد جذابیت تبـديل خواهـد کرد. در واقع این چشم‌انداز بلندمدت است که شما را در یک مسیر صـحيح قرار خواهد داد و از شما در برابر سفته بازی محافظت خواهد کرد.
مقاومت در برابر صدای بازار
لازم است که به جای نگرانی از شرایط اقتصادی، بر روی شرکت‌هـا متمركـز شوید. با پیروی از این مهم، شما از شنیدن صداهایی که همه جا می‌پیچد و بازار را احاطه کرده است، دوری می کنید. تمام چیزی که می تواند روی ذهن شما تأثیر بگذارد و ممکن است استراتژی شما را دچار شک و تردیـد کـنـد، سروصداهای بازار است. زمانی هم که استراتژی سرمایه گذاری‌تـان دچـار تردید قرار گیرد، مانند دیگران تحت فشار خواهید بود. در این هنگـام اسـت که شما به دردسر خواهید افتاد. برای یک سرمایه‌گذار گوش دادن به صـدایی که به طور مداوم در گوشش زمزمه پیش بینـی شـرایط اقتصـادی را می‌کنـد، تهدیدی بالقوه است. صدای بازار از تمامی رسانه‌ها به گوش می رسـد. ایـن شما هستید که باید در برابر هر آنچه که می‌بینید و می‌شنوید و می‌خوانیـد، مستحکم باشید. جا دارد نقل قولی کنیم از وارن بافت: بافت، داشتن فاصله زیاد از وال استریت را یک مزیت به حساب می آورد. چرا که اعتقاد داشت محیط وال استریت می تواند تأثیر بدی روی یک سرمایه‌گذار داشـته باشد. به گفته بافت : « اطلاعات نهانی و یک میلیون دلار وجه نقد، شما را در طی یک سال با شکست مواجه می کند».
هنر مستقل فکر کردن
مستقل عمل کردن، بسیار سخت تر از فراگرفتن استراتژی‌های سرمایه‌گذاری است. در همه فعالیت‌های تجاری به طور قطع همین توانایی است که تفـاوت میان برندگان و بازندگان را نشان می دهد. هر سرمایه‌گذار به نوبه خود برخی اوقات تحت تأثیر اشتباهاتش قرار گرفته است. برای تقویت این توانایی چه می توان کرد؟ در وهله اول بایـد مطمـئن شوید که آماده انجام یک معامله هستید. این اطمینان باعث تقویت اعتماد به نفستان می‌شود و همین اعتماد به نفس، بـه شـما در ادامـه راه بسیار کمک خواهد کرد تا به دنبال عقاید خود بروید. تنها راه مقابله با اثرات مخرب بیرونی، آگاهی است. سروصـدای بـازار را نه تنها در تمام رسانه های سمعی و بصری بلکه در میان خانواده و دوستان هم خواهید شنید. زمانی که تمامی به اصطلاح «کارشناسـان» می گویند که خریدن فلان سهم گران هنوز هم خرید مناسبی است یا وقتـی کـه تمـام عناوین خبری با صدای بلند صحبت از وجود بحرانی سنگین و ادامه‌دار در بازار می کنند، بسیار دشوار است که تحـت تـأثير صحبت‌هـای آنـان قـرار نگیرید.
می دانم که بسیاری از شما در این نقطه شکست خواهید خورد. مشخص است زمانی که در حال خرید سهمی هستید که همه معامله‌گـران بـازار دم از تصمیم بسیار اشتباه شما می‌زنند و صحبت از افت مجدد ۳۰ درصـدی سـهم می‌کنند کار برایتان بسیار سخت خواهـد شـد. در روزنامـه دربـاره «بحـران» می خوانید و بلافاصله با ترس و دلهره سهام خود را می‌فروشید. اما بـه واقـع تصمیم درست، خریدن تعداد بیشتری از آن سهم است.
زمانی که ترس شما را عقب نگه میدارد
اغلب اوقات، ترس مانع سرمایه گذار برای کسب سود بوده است. شاید هـم حرص و طمع کلمه مناسب‌تری باشـد. تصـور کنیـد کـه سهمی را ۲۰ دلار خریده‌اید و حالا به قیمت 40 دلار رسیده است و شاید، فقط شـایـد بـاز هـم به رشد خود ادامه دهد. تمامی شواهد حاکی از ایـن اسـت که گران شده و باید به سرعت فروخته شود. اما شما همچنان مستأصل هستید. «اگر قیمت سهم تا 60 دلار بالا برود چی؟» ایـن هـمـان تـرس از دست دادن قسمتی از سود است که بسیاری از سرمایه‌گذاران را به خاک سیاه نشانده است. برای رسیدن به موفقیت باید بر ترس خود غلبه کنید و زمانی که موعـد فروش سهم رسیده است، این کار را انجام دهید. بله، گاهی اوقات سهم شما حتی بعد از این که فروخته‌اید، باز هم رشد می کنـد. امـا ایـن واقعیـت نبایـد باعث رنجش خاطر شما شود. وقتی که سهم خود را فروختید، تا زمانی که دلیل مناسبی پیدا نکرده اید اتفاقات آن را دنبال نکنید.
اقتصاد نوین
به طورکلی، سرمایه گذار نباید سعی بر پیش بینی جهت بازار داشـته باشـد. امـا زمانی که یک بازار گاوی درحال اتمام است، نشانه‌هایی در آن یافت می‌شود که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
یکی از این نشانه‌ها صحبت از «یک اقتصـاد نـوین» است. روش‌هـای ارزشیابی گذشته، قدیمی و در نتیجه بی اعتبـار هستند. تـاریخ بـه مـا نشـان می‌دهد که افکار و اندیشه‌های یک اقتصاد نوین، در انتهای یک بازار گاوی در معرض ظهور قرار می‌گیرد. دلایل در طی زمان تغییر پیدا می‌کنـد. تفکـر اقتصاد نوین پشت پرده آخـرين حبـاب بـازار، بـرای شـرکت‌هـای فناوری اطلاعات (حباب دات کام) بود. یک نکته کاملاً محرز است؛ ما به سمت یک جامعه فراصنعتی حرکت خواهیم کرد که در آنجـا نقـش اصـلی را فناوری اطلاعات بازی خواهد کرد. اما اصول بنیادی اقتصادی که تا دیروز معتبر بوده است، در آینده هم از اعتبار برخوردار خواهد بود. بیان صحبت‌هـایی مانـند اینکه مدل‌های ارزشیابی برای شرکت‌های جدید کارایی لازم را ندارد، کاملاً بی اساس است.
به خاطر داشته باشید حباب‌هایی که به دست سفته بازان ایجـاد مـی شـود، همیشه وجود دارد. رشد شرکت به همـراه یک وضعیت مـالی قدرتمنـد و سودآور در همه زمان‌هـا اولویت دارد. اگـر فـقـط رشـد مـدنظرتان باشـد و وضعیت مالی قدرتمند و سودآور را فراموش کنید، بدانید که ورشکستگی در کمین شما خواهد بود.