یکی از جدیدترین و سودآورترین معاملات در بازارهای مالی، معاملات بازار اختیار یا اختیار معامله می‌باشد. این بازار که در واقع از مشتقات بازار بورس و بازار کالا‌‌‌ست، در جهان طرفداران زیادی دارد و در ایران نیز رفته رفته بر تعداد علاقه مندان به آن اضافه می شود.
قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله دارای مفاهیمی مشابه هستند. در قرارداد اختیار معامله، یک طرف قرارداد متعهد می‌شود در بازه زمانی مشخص و قیمتی تعیین شده، دارایی پایه‌ای را به طرف دیگر معامله بفروشد و طرف دیگر معامله می‌تواند دارایی مورد نظر را خریداری کند. لازم به ذکر است اگر خریدار معامله را به پایان نرساند، مبلغی را در ازای این حق از دست می‌دهد (پریمیوم). در صورتی که خریدار تمایل داشته باشد معامله را کامل کند، فروشنده بالاجبار باید دارایی را معامله کند. این مفهوم به دلیل ماهیت، تشابهاتی با قرارداد آتی دارد، اما دارای تفاوت‌های بسیاری نیز می‌باشد.
در این نوع قرارداد طرفین توافق می‌کنند تا معامله‌ای را در آینده صورت دهند، به شکلی که خریدار در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، این حق را خواهد داشت تا دارایی مورد توافق در قرارداد را در زمان مشخصی با قیمتی که در زمان عقد قرارداد تعیین شده است، بخرد یا بفروشد. در طرف دیگر، فروشنده در قبال ارائه این حق به خریدار، مبلغ معینی را در زمان عقد قرارداد دریافت میکند و بر اساس آنچه در قرارداد آمده است، برای فروش دارایی مذکور آمادگی دارد. بنابراین طبق آنچه گفته شد، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و اجباری در اجرای تعهد نیست. درصورتی که خریدار از اجرای قرارداد منصرف شود، مبلغی را که برای دریافت این حق در زمان انعقاد قرارداد بسته است، از دست خواهد داد. در سوی دیگر قرارداد فروشنده به خواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد خواهد بود. لازم به ذکر است که اندازه هرقرارداد اختیار معادل 1000 برگ سهم خواهد بود.
فرایند قرارداد اختیار معامله:
در ابتدا خریدار مبلغی را تحت عنوان "قیمت اختیار" به فروشنده پرداخت میکند، که معمولاً این مبلغ از روش های مختلفی که مهم ترین آن روش بلک شولز است محاسبه می شود و در صورت اجرای معامله در زمان سررسید، خریدار باید به فروشنده پرداخت کند. در قبال پرداخت این مبلغ فروشنده موظف می‌شود در صورت درخواست خریدار، در موعد مقرر پول را دریافت و دارایی پایه را به همان میزانی که در قرارداد مشخص شده به خریدار واگذار یا از او خریداری کند.
مثلاً قیمت سهمی اکنون در بازار بورس ۹۰۰ تومان است. قراردادی بین خریدار و فروشنده بسته می‌شود که بر طبق آن در صورت درخواست خریدار در ۶ ماه آینده، فروشنده باید ۱۰۰۰ سهم از همان نماد را به قیمت ۱۰۰۰ تومان (قیمت اعمال) به خریدار اختیار معامله واگذار کند و در عوض امضای این قرارداد خریدار ۱۰ درصد از مبلغ کل معامله (تعداد سهام * قیمت اعمال) یعنی ۱۰۰,۰۰۰ تومان را در زمان عقد قرارداد به فروشنده پرداخت میکند. پس از شش ماه اگر خریدار مایل به انجام قرارداد بود، می‌تواند با پرداخت یک میلیون تومان، هزار سهم از آن نماد را از فروشنده دریافت کند، حتی اگر قیمت روز سهم پس از ۶ ماه به ۲۵۰۰ تومان رسیده باشد، که این سود زیادی را برای خریدار به همراه دارد.
قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
1- قرارداد اختیار خرید: دارنده این نوع اختیار معامله، حق دارد که مقدار معینی از دارایی منـدرج در قرارداد را با قیمت مشخصی (به قیمت توافقی) در دوره زمانی معینی بخرد.
2- قرارداد اختیار فروش: این قرارداد به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد.
سود قرارداد اختیار معامله
در قرارداد اختیار خرید، اگر پس از عقد قرارداد قیمت دارایی پایه رشد کرده باشد، اختیار معامله ارزشمندتر شده و خریدار می‌تواند با اعمال آن و خرید دارایی پایه با قیمت توافقی و سپس فروش آن در بازار آزاد از این اختلاف قیمت سود کسب کند.
در قرارداد اختیار فروش، اگر پس از عقد قرارداد قیمت دارایی پایه کمتر شود، اختیار معامله ارزشمندتر شده و خریدار می‌تواند با خرید دارایی پایه با قیمت بازار آزاد و سپس فروش آن با قیمت توافقی در قرارداد از این اختلاف قیمت سود کسب کند.
سود فروشنده قرارداد اختیار معامله، به قیمت اختیار که در ابتدای عقد قرارداد از خریدار دریافت میکند، محدود است که تنها در صورت عدم استفاده خریدار از قرارداد امکان پذیر است، چون با استفاده خریدار از قرارداد، فروشنده موظف به خرید دارایی پایه و ارائه آن به خریدار و یا خرید دارایی پایه از خریدار است، که می‌تواند با زیان بالایی همراه باشد.
زیان قرارداد اختیار معامله
زیان خریدار اختیار معامله، تنها به قیمت اختیار محدود است که در ابتدای عقد قرارداد پرداخت شده است و در صورت عدم استفاده از قرارداد، آن را از دست می‌دهد. اما در صورتی که فروشنده‌ی اختیار خرید، کالای مورد معامله را در اختیار نداشته باشد، این زیان می‌تواند بسیار سنگین باشد. لازم به تاکید است که معامله در این بازار ریسک بالایی به همراه دارد (دامنه‌ی نوسان قیمت اختیار در قراردادهای اختیار معامله، آزاد می‌باشد). در نتیجه بهره‌مندی از دانش کافی و آموزش لازم در زمینه سرمایه‌گذاری بورس اوراق بهادار و بازار آتی، برای سرمایه‌گذاری در این بازار ضروری می‌باشد.
بنابر آنچه که گفته شد میتوانیم بگوییم در اختیار معامله چهار موقعیت وجود دارد :
۱- خرید اختیار خرید
دارنده این موقعیت حق دارد مقدار مشخصی از دارایی پایه را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید که در مشخصات قرارداد می باشد ، خرید نماید.دارنده این موقعیت از افزایش قیمت ها تا تاریخ سررسید سود خواهد برد.یعنی زمانی که خریدار پیش بینی می کند قیمت دارایی پایه نسبت به قیمت اعمال در تاریخ سررسید بیشتر باشد. خریدار این قراداد موافق رشد زیاد قیمت دارایی پایه است.
۲- فروش اختیار خرید
فروشنده این اختیار متعهد است به فروش تعداد معینی از دارایی پایه در تاریخ سررسید و به قیمت مشخص به خریدار . دارندگان این موقعیت از کاهش قیمت ها سود خواهند برد . آن ها پیش بینی می کنند که قیمت سهام تا سررسید روند نزولی داشته و یا به قیمت اعمال برسد .یعنی قیمت دارایی در زمان سررسید به گونه ای باشد که احتمال رود خریدار اختیار خرید از اعمال اختیار خود صرف نظر کند. در این صورت سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار می باشد. فروشنده این قرارداد مخالف رشد دارایی پایه است.
۳-خرید اختیار فروش
خریدار این قرارداد حق دارد که تعداد مشخصی از دارایی را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید به فروشنده اختیار ، بفروشد. در این حالت خریدار در صورتی سود خواهد برد که پیش بینی نماید ، قیمت دارایی پایه درتاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال باشد. خریدار این قراداد موافق ریزش شدید قیمت دارایی پایه است.
۴-فروش اختیار فروش
دارنده آن تعهد میکند که تعداد مشخصی از دارایی را در تاریخ سررسید و به مبلغ معین از خریدار این اختیار ، بخرد .سود دارنده این موقعیت زمانی است که پیش بینی نماید قیمت ها در تاریخ سررسید به حدی بالا رود و یا با قیمت اعمال مساوی شود که خریدار این موقعیت از اعمال اختیار خود صرف نظر نماید. در این صورت سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار می باشد. فروشنده این قرارداد مخالف ریزش بیشتر قیمت دارایی پایه است.
مزایای استفاده از اختیار معامله
بیمه دارایی: در بازار جهانی پس از خرید یک دارایی پایه، می‌توان با خرید اختیار فروش، زیان را در معامله به صفر رساند. در صورت ریزش قیمت دارایی پایه، می‌توان از اختیار فروش استفاده کرده و دارایی پایه را به همان قیمت خرید، فروخت. در نتیجه زیان معامله به صفر می‌رسد.
کم کردن ریسک معاملات: شخصی که قصد خرید یک دارایی پایه را دارد، می‌تواند به جای خرید دارایی پایه، اختیار خرید آن را خریداری کند. در صورت ریزش قیمت دارایی مذکور شخص فقط به اندازه‌ی مبلغ اختیاری که پرداخت کرده است، دچار زیان می‌شود.
دامنه‌ی نوسان آزاد: آزاد بودن دامنه‌ی نوسان در نمادهای اختیار معامله، می‌تواند میزان سودآوری را به مراتب افزایش دهد.
تفاوت بازار آتی و اختیار معامله
- در بازار آتی پس از عقد قرارداد، فروشنده و خریدار ملزم به انجام تعهدات می‌باشند. اما در بازار اختیار معامله این تعهد، تنها محدود به فروشنده است.
- کارمزد اختیار معامله(کارمزد کارگزاری، بورس کالا و سازمان بورس) در بازار آتی برای هر معامله در حدود ۳۰۰۰ تومان است. اما در بازار اختیار، تنها کارمزد کارگزاری از معامله‌گر به مبلغ ۱۶۰ تومان اخذ می‌شود.
- چون دامنه‌ی نوسان در بازار اختیار بر خلاف بازار آتی آزاد است، ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار بسیار زیاد است، اما پتانسیل رشد و سودآوری آن نیز به همان انداره بیشتر است.
نماد اختیار معامله
نماد اختیار معامله از چند بخش تشکیل شده است:
حرف اول: در اختیار خرید، حرف “ض” نشانه اختیار خرید بودن نماد را نشان می‌دهد و در اختیار فروش، حرف “ط” نشان دهنده‌ی این مطلب است.
چند حرف بعدی: مخفف نام سهم اصلی است.
کد اختیار: یک کد که برای هر نماد با هر قیمت و هر سررسید منحصر به فرد است.
مثلاً ضخود2016 : اختیار خرید سهم خودرو به قیمت 1600 ریال در تاریخ 1401/02/07 را دارا می‌باشد و این مفهوم را می رساند که خریدار این نماد پیش بینی می کند که تا تاریخ 7 اردیبهشت سال 1401 قیمت دارایی پایه بیشتر از 1600 ریال شود و بابت این قرارداد حاضر است مبلغ 534 ریال (قیمت درج شده در تابلو) پرداخت کند.
و به عنوان نمونه ای دیگر، اختیار فروش نماد خودرو به صورت زیر خواهد بود :
تصویر بالا این مفهوم را می رساند که خریدار پیش بینی می کند قیمت سهام خودرو در آینده ریزشی خواهد بود و قیمت زیر 1800 ریال شود و حاضر است برای این قرار داد مبلغ 70 ریال پرداخت کند، چنانچه قیمت دارایی پایه (خودرو) در تاریخ سررسید کمتر از 1800 ریال شود، دارنده قرارداد وارد سود شده و می تواند قرارداد خود را بصورت نقدی یا فیزیکی (برگه سهم) مطالبه نماید. اما چنانچه قیمت سهم خودرو در روز سررسید بیشتر از 1800 ریال شود، دارنده قرارداد وارد زیان شده و آن مبلغی را که بعنوان قرارداد (پریمیوم) واریز کرده بود را از دست می دهد.
برای سرمایه‌گذاری در این بازار تحلیل‌هایی مانند تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال و مدیریت سرمایه و برخورداری از دانش لازم می‌باشد. یادگیری و شرکت در کلاس آموزش بورس قدم بزرگی را در راستای سودآوری در این بازار نوپا به همراه خواهد داشت و به کسب سود مستمر در این نوع معاملات نیز کمک میکند.