امروزه سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی پیچیدگی‌ها و قوانین خاصی را در بردارند. اگر قصد دارید تا در این بازارها شروع به فعالیت کنید، باید با انواع این بازارها و قوانین موجود در آن آشنا شوید.
پایین‌ترین سطح بازار فرابورس، بازار پایه می‌باشد و اگر شرکتی شرایط عضویت در بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس را نداشته باشد، در بازار پایه عضو می‌شود. فرایند پذیرش در بازار پایه به این صورت است که پس از ثبت شرکت در سازمان بورس و اوراق بهادار کشور، ابتدا مدارک در کمیته عرضه فرابورس بررسی شده و سپس در فهرست نرخ‌های فرابورس نشان داده می‌شود.
شرایط پذیرش در بازار پایه به چه صورت است؟
از دلایل تشکیل بازار پایه می‌توان به ماده 99 قانون پنجم توسعه و ماده 36 احکام دائمی توسعه کشوری اشاره کرد. این قانون‌‌ها بیان دارند که شرکت‌هایی که سهامی عام هستند، باید در یکی از بازارهای بورس و فرابورس پذیرش و قابل معامله شوند. به‌صورت کلی اگر شرکت‌ها در بازار اول و یا دوم پذیرفته شوند، باید معاملات خود را در یکی از این بازارها پیش ببرند، اما در حالتی دیگر و بر اساس آیین‌نامه‌های موجود در بورس و فرابورس، شرکت‌هایی که از لحاظ قانونی قدرت این پذیرش را ندارند، معاملات خود را در بازار پایه انجام می‌دهند.
بازار پایه در واقع همان بازار غیر رسمی است و معامله در این بازار به دو روش صورت می‌گیرد:
حراج پیوسته: معاملات در این روش مانند بازار اول و دوم فرابورس به صورت مستمر و فراگیر، در مدت‌زمان جلسه معاملاتی صورت خواهد گرفت.
حراج تک قیمتی: این روش بیشتر در شرکت‌هایی با نقدشوندگی پایین اجرا می‌شود و در یک بازه زمانی خاص در مدت زمان جلسه معاملاتی و بعد از تجزیه و تحلیل قیمت‌ها صورت می‌گیرد.
در گذشته دامنه نوسان قیمت سهم در بازار پایه بین +۱۰% یا -۱۰% قیمت پایانی در روز معاملاتی قبل بود. اما شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازار پایه در سال ۹۸ با تصویب قوانین و مقررات جدید بازار پایه، به‌منظور افزایش شفافیت اطلاعات طبقه‌بندی شرکت‌های درج شده در بازار پایه فرابورس ایران در قالب تابلوهای “پایه زرد”، “پایه نارنجی” و “پایه قرمز” صورت گرفت.
بر این اساس شرایط پذیرش در هرکدام از تابلوهای رنگی به شرح زیر است:
تابلوی زرد بازار پایه فرابورس:
- مطابق با “دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان” مجموع روزهای تأخیر در ارائه اطلاعات بیش از 2 مرتبه نباشد.
- دفعات عدم ارائه صورت‌های مالی مطابق با “دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان” بیش از 2 مرتبه نباشد.
- حداقل 1 صورت مالی حسابرسی شده و تحویل داده شده باشد.
تابلوی نارنجی بازار پایه فرابورس:
- ناشرانی که در دوره رسیدگی، شرایط تابلوی “پایه زرد” یا تابلوی “پایه قرمز” را نداشته باشند.
- اظهارنظر حسابرس مستقل و بازرس قانونی نسبت به هریک از صورت‌های مالی شرکت اصلی یا تلفیقی، گروهی از نوع عدم اظهارنظر یا اظهارنظر مردود باشد.
تابلوی قرمز بازار پایه فرابورس
- رأی قطعی مراجع قضایی مبنی بر ورشکستگی ناشر صادر شده باشد.
- مجمع عمومی فوق‌العاده یا مراجع قضایی رأی به انحلال ناشر داده باشند.
- ناظر در سررسید دوره‌های رسیدگی حداقل 3 سال مالی متوالی صورت‌های مالی حسابرسی شده ارائه نکرده باشد.
چه شرکت‌هایی وارد بازار پایه می‌شوند؟
شرکت‌های بازار پایه به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1) طبق لایحه ۹۹ قانون پنجم توسعه به منظور ارتقای جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد کشور و ساماندهی آن، کلیه شرکت‌هایی که تا کنون اقدام به انتشار اوراق بهادار (اعم از سهام، اوراق مشارکت و غیره) کرده‌اند، موظف به ثبت آن نزد سازمان بورس و اوراق بهادار هستند؛ بنابراین دسته اول را شرکت‌هایی تشکیل می‌دهند که مطابق این لایحه، ملزم به ثبت در بازار پایه هستند ولی درخواستی مبنی بر پذیرش ندارند. عدم ثبت این اوراق در سازمان بورس تخلف محسوب می‌شود.
2) دسته دوم شامل شرکت‌هایی می‌شوند که نزد سازمان بورس ثبت شده‌اند، اما شرایط پذیرش در بازار بورس یا بازار اول و دوم فرابورس را ندارند.
3) دسته سوم شرکت‌هایی هستند که سابقه شرکت در بازار بورس و یا بازار اول و دوم فرابورس را دارند، اما پس از مدتی به دلایل مختلف مانند عدم ایفای تعهدات خود، این شرایط را از دست داده‌اند و پذیرش آن‌ها در بازارهای اول و دوم لغو شده و سپس به بازار پایه منتقل خواهند شد.
تغییرات جدید قوانین بازار پایه
1) زمانی که دامنه نوسان تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز، به ترتیب ۵، ۴ و ۲ درصد افزایش می‌یابد که صف خرید و فروش در سه روز متوالی و در یک جهت برقرار باشد و در پایان هر جلسه معاملاتی حداقل دو ده هزارم تعداد سهام شرکت معامله شود، پس از آن، دامنه نوسان به شرایط پیشین باز می‌گردد.
2) توجه کنید که این دامنه نوسان در حالت عادی برای تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز، به ترتیب، ۳، ۲ و ۱ درصد است.
3) صندوق سرمایه‌گذاری مختلط و سهام مجازند تا ۱۰ درصد از دارایی‌های تحت مدیریتشان را در بازار پایه سرمایه‌گذاری کنند.
4) در صورتی بازار فرابورس می‌تواند پیشنهاد افزایش سرمایه‌گذاری صندوق‌ها را در بازار پایه ارائه کند که ارائه اطلاعات ناشران بازار پایه قابل اتکا بوده و به موقع منتشر شود.