صورتهای مالی از مواردی است که تحلیلگران بنیادی به آن استناد کرده و بر اساس آن تحلیل های خود را انجام میدهند. بنابراین آشنایی با صورتهای مالی از ملزومات تحليـل بنیادی است . به طور کلی سه صورت مالی اصلی برای هر شرکت منتشر می گردد :
۱ - صورت سود و زیان
۲- ترازنامه
۳- صورت جریان وجوه نقد
در این مقاله صورت های سود و زیان، بصورت کامل مورد بررسی قرار گرفته و با ذکر مثالی به نحوه تحليـل آن خـواهیم پرداخت و شما را با این صورتها آشنا میکنیم. لازم به توضیح است که اغلب عملیات تحلیل و پیش بینی سودآوری شرکتها با داشتن اطلاعات صورت سود و زیان انجام می شود، ولی کار دو نوع دیگر صورتهای مالی نیز در مقاله های بعدی توضیح داده خواهند شد. صورتهای مالی مذکور برای دوره های مالی مختلف سه ماهه ، شش ماهه ، نه ماهه و سالانه ممکن است ارائه گردد ولی مبنای اصلی تحلیل بر اساس صورتهای مالی سالانه است که در اینجا نیز به طـرح صـورت هـای مـالی سالانه خـواهیم پرداخت.
✓ صورت سود و زیان
همان طور که از نام این صورت مالی مشخص است ، در آن سود و زیان شرکت ارائـه می گردد . صورت سود و زیان از بخشهای مختلفی تشکیل شده است . برای اینکه با ایـن صورت مالی ، آشنا شویم ابتدا با یک مثال فرضی پارامترهای مختلف آن را تشریح می کنیم و در گام بعد با مثال عملی به طور دقیق تر آن را تحلیل می نماییم .
مثال فرضی : یک کارخانه تولید فراورده های نفتی را درنظر بگیرید . صورت سود و زیان ایـن شرکت به صورت زیر ارائه گردیده است:
برای شناخت صورت سود و زیان نیازی به آشنایی دقیق با نحوه محاسبات شـرکت در بدست آوردن اقلام مربوطه نیست ، تنها کافی است مفهوم هر یک را متوجـه شـده و اثر آن بر سودآوری شرکت مشخص گردد. در صورت سود و زیان، کلیـه درآمـدهـا بـه صورت مثبت و کلیه هزینه ها به صورت منفی یا داخـل پرانتـز ارائه می گردد. لازم به توضیح است در ادامه صورت سود و زیان، گردش سود و زیان انباشته ارائه می شود که بخش مهم اقلام آن در ترازنامه نیز می آید و در مقاله تراز نامه توضیح داده خواهد شد، لـذا بـه جهـت اختصار از این قسمت صورت سود و زیان می گذریم. حال موارد این جدول به ترتیب بیان می شود :
درآمدهای عملیاتی (فروش)
هر شرکت یک عملیات اصلی دارد که برای انجام آن تأسیس شده است. این مورد تمام درآمد حاصل از عملیات اصلی شرکت را نشان می دهد . برای مثال کارخانه تولید فراورده های نفتی برای تولید و فروش فراورد نفتی تأسيس شده است . نکته مهم این است که فروش در صورت سود و زیان تنها به محصولاتی اشاره دارد که بفروش رسیده اند و اغلب شرکت ها به غیر از محصولات بفروش رسیده ، مقداری از محصولات خود را انبار نیز می کنند. در جدول عدد 200/000 برای فروش درج شده و باتوجه به اینکه اعـداد جـدول بـه میلیون ریال ارائه گردیده است ، می توان گفت این شرکت 2۰۰ میلیارد ریال فروش داشته است . لازم به توضیح است که فروش ممکن است بصـورت نقد یا نسیه باشد و درآمد عملیاتی درج شده در این جدول نحوه کسب آن را بیان نمی کند .
بهای تمام شده درآمدهای عملیاتی ( بهای تمام شده کالای فروش رفته )
هزینـه هـای مستقیمی که صرف کسب درآمدهای عملیاتی یا فروش شرکت شـده است، در اینجا نشان داده می شود . منظور از هزینه های مستقیم ، همان هزینـه هـای تولیـد اسـت ، مثـل هزینه مواد اولیه و کارکنان بخش تولید . در جدول عدد 140 میلیارد ریال برای این مورد درج شده است . قبلاً توضیح داده شد که هزینه ها منفی هستند و داخل پرانتز نشان داده می شوند . در اینجا (140/000) میلیون ریال نشانگر هزینه های صرف شده برای تولید فرآورده های نفتی بفروش رفته است و هزینه های تولید فرآورده در انبار لحاظ نمی شود.
سود ( زیان ) ناخالص
حاصل جمع جبری درآمدهای عملیاتی و بهای تمـام شـده آن، سود ( زیان ) ناخالص را نشان میدهد . در جدول عدد 60/000 برای این مورد درج شـده است.
هزینه های فروش ، اداری و عمومی
این مـورد شـامل هزینـه هـای کارکنان غیرتولیـد است. برای نمونه هزینه حقوق کارکنان بخش بازاریابی و فروش در این بخش قرار دارد. معمولاً این مورد نسبت به بهای تمام شده درآمدهای عملیاتی ناچیز است. در جدول ارائه شده نیز این مورد 40/000 میلیون ریال است که نسبت به 140/000 میلیون ریال بسیار ناچیز است.
سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی
اگر شرکت درآمدها و هزینـه هـایی را بـه صـورت مقطعی در عملیات خود داشته باشد، در این قسمت قرار می گیرد. اگر این عبارت منفی باشد، یعنی سایر هزینه های عملیاتی از درآمدهای این حوزه بیشتر بوده است. در اغلب موارد این مـورد بـه صـورت دو بخـش سـایر درآمدهای عملیاتی و سایر هزینه های عملیاتی ارائه می گردد و به طور معمـول نیز نسبت به بهای تمـام شـده درآمدهای عملیاتی ، بسیار ناچیز است .
سود ( زیان ) عملیاتی
حاصل جمع جبری سود ( زیان ) ناخالص با هزینـه هـای فـروش اداری و عمومی و سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی، سـود ( زیـان ) عملیاتی را نشـان می دهد . همان طور که از نام آن مشخص است این مورد سود یا زیان ناشی از عملیات اصلی شرکت را نشان میدهد.
هزینه های مالی
هزینه بهره وام های شرکت در این بخش ارائه می گردد. برای مثال اگر شرکتی ۶ میلیارد ریال وام بگیرد و ظرف یک سال ۷ میلیارد ریال به بانک بازگرداند، هزینه مالی این وام یک میلیارد ریال است. در جدول عـدد 3/000 میلیون ریال درج شده است.
سایر درآمدها و هزینه های غیرعملیاتی
این مورد نشانگر بقیه درآمدها و هزینـه هـایی است که از عملیات شرکت ناشی نمی شود. اگـر ایـن عبـارت منفی باشـد، یعنـی سـایر هزینه های غیرعملیاتی از درآمدهای این حوزه بیشتر بوده است. برای مثال فرض کنید تولید کننده فرآورده نفتی بخشی از زمین شرکت را بفروش رسانده و نسبت به بهای تمام شده زمین مربوطه 1/000 میلیون ریال سـود کـرده اسـت و هزینه غیرعملیاتی هم نداشته است .
سود ( زیان ) خالص عملیات در حال تداوم قبل از مالیات
ایـن مـورد از جمع جبری سود ( زبان ) عملیاتی، هزینه های مالی و سایر درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی بدست می آید. گاهی این مورد تحت عنوان « سود ( زبان ) خالص قبل از مالیات » بیان می شود.
مالیات بر درآمد
هر شرکت موظف است درصدی از « سود ( زبان ) خـالص عملیات در حال تداوم قبل از مالیات » را به عنوان هزینه مالیات به دولت بپردازد. دولت نرخ مالیات را معین می کند . در اینجا نرخ مالیات ۲۰ درصد تعیین شده است.
سود ( زیان ) خالص
از جمع جبری « سود ( زبان ) خالص عملیات در حال تداوم قـبـل از مالیات » و « مالیات بر درآمد » بدست می آید. این مورد نتیجه کل فرآیند شرکت است و عایدات سهامداران شرکت در این مورد نهفته می شود در مثال مطرح شده با توجه به مقیاس صورت مالی ، سود خالص 44/800 میلیارد ریال بوده است.
مثال عملی
صورت سود و زیان شرکت پالایش نفت تهران طی دوره مالی سالیانه منتهی به 1397/12/29 در ادامه ارائه شده است (منبع کلیه صورتهای مالی واقعی ارائه شده در این مقاله سایت کدال ( سامانه جامع اطلاع رسانی ناشران ) به آدرس codal.ir است). سال مالی دوره ای است که هر شرکت در آغاز تأسیس ، مشخص می کند و باید طبق آن صورتهای مالی خود را ارائه دهد . سال مالی مشابه با سال تحصیلی در دوره زمانی ثابتی آغاز و پایان می یابد و وضعیت شرکت طی دوره هایی منظم ، نشان داده می شود . برای نمونه وقتی بیان می شود که صورت مالی برای دوره مالی سالیانه منتهی به 29/12/1397 تهیه شده است ، یعنی سال مالی این شرکت از اول فروردین ماه هر سال شروع می شود و تا پایان اسفند سال بعد ادامه می یابد . نقطه آغاز تهیـه صـورت مـالی را از عنوان دوره می توان دریافت مثلاً اگر بیان شود صـورت مـالی بـرای دوره مالی ۹ ماهـه منتهی به 29/12/1397 تهیه شده یعنی نقطه آغـاز ، اول تیر بوده است . در این مقاله به جهت اختصار در صورت عدم لزوم از بیان این جزئیات پرهیز شده است .
همان طور که در مثال فرضی بیان شد بزرگترین رقم و مهم ترین بخش صورت سـود و زبان ، درآمد عملیاتی است . بعد از درآمـد عملیاتی سایر حسابهـا بـه ترتیـب قـرار گرفته اند. توجه فرمایید که در صورت سود و زیان ارائه شده « سایر درآمدهای عملیاتی » و « سایر هزینه های عملیانی » به تفکیک بیان شده است ، در حالی که در توضیحات قبلی این دو حساب با هم ترکیب شده و ارائه گردیده بودند . « سایر درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی » نیز به تفکیک « درآمد سرمایه گذاریها » و « اقلام متفرقه » ارائـه شده است. این تفکیک به ارائه تحلیل بهتر از هر یک از حساب های مذکور کمک کند .
ممکن است در برخی از صورتهای مالی حسابهای دیگری نیز معرفی شوند، دقت فرمایید که اگر این حسابها از جمع حسابهای قبلی بدست آیند، تحلیل مجزای آنها اهمیت ندارد ولی اگر به مورد خاص دیگری اشاره کنند، باید آنها را نیز مورد تحلیل و بررسی قرار داد. اگر حساب مذکور از جمع سایر حسـاب هـا بدست آید ، معمولاً رنگ پس زمینه آن متفاوت است . برای نمونه در صورت سود و زیان شرکت نفت تهران از مجموع « سود ( زبان ) عملیاتی » ، « هزینـه هـای مـالی » ، « سایر درآمدها و هزینـه هـای غیر عملیاتی- درآمد سرمایه گذاریها » و « سایر درآمدها و هزینه های غیرعملیاتی- اقـلا و متفرقه » حساب « سود ( زبان ) عملیات در حال تداوم قبل از مالیات » مطرح شده است .
توجه : به طور کلی در صورتهای مالی اقلامی که رنگ پس زمینـه آنهـا متفاوت است از جمع اقلام پیش از خود با حساب مجمـوع دیگر (در صورت وجـود) بدست آمده اند. برای مثال « سود (زیان) ناخالص » رنگ پس زمینه متفاوتی دارد و از مجمـوع « درآمدهای عملیاتی » و « بهای تمام شده درآمدهای عملیاتی » بدست می آید و قبـل از آن حساب مجموع دیگری وجود ندارد.
حساب « سود ( زیان ) عملیاتی » نیز رنگ پس زمینه متفاوتی دارد و از مجمـوع « هزینه های فروش ، اداری و عمومی » ، « سایر درآمدهای عملیاتی » و « سایر هزینـه هـای عملیاتی » با « سود ( زبان ) ناخالص » که حساب مجموع قبلی است و با رنگ پس زمینه متفاوتی نشان داده شده است ، بدست می آید .
صورت سود و زیان مانند کارنامه دوران تحصیل شرکت عمل می کند و نشان می دهد که شرکت طی دوره مشخص چه میزان درآمد و هزینه داشته و در نهایت سود یا زیان آن ارائه می گردد.